Νικηταράς ο Τουρκοφάγος: Η μάχη που τον έγραψε για πάντα στην ιστορία

Στις 18 Μαΐου 1821, οι Έλληνες επαναστάτες των οποίων ηγήθηκε ο Νικηταράς (Νικήτας Σταματελόπουλος) πέτυχαν μια καθοριστική νίκη στα Δολιανά της Αρκαδίας, επισφραγίζοντας το θρίαμβο που είχε προηγηθεί στο Βαλτέτσι (12-13 Μαΐου). Η νίκη αυτή ενέτεινε τον αποκλεισμό της Τριπολιτσάς, σύμφωνα με το στρατηγικό σχέδιο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, έχοντας φυσικά κι άλλες μεγάλες μορφές στο πλάι τους.

Μετά την ήττα στο Βαλτέτσι, το τουρκικό σχέδιο για προέλαση προς τη Μεσσηνία μέσω της Μεγαλόπολης κατέρρευσε. Ο Μουσταφάμπεης, κεχαγιάς του Μοριά, υποχρεώθηκε να αναθεωρήσει την τακτική του. Το βράδυ της 17ης Μαΐου, επικεφαλής 2.000 Τουρκαλβανών, κατευθύνθηκε από την Τριπολιτσά προς το χωριό Ρίζες. Από εκεί, διέσπασε τις δυνάμεις του σε τρία τμήματα με στόχο να χτυπήσει τα ελληνικά στρατόπεδα στα Βέρβαινα και να ανοίξει δρόμο προς το Άργος, τον Μυστρά και τη Μεσσηνία.

Ο Νικηταράς, ακολουθώντας το σχέδιο του Κολοκοτρώνη, βρισκόταν στον Άγιο Ιωάννη κοντά στο Άστρος, προετοιμαζόμενος να πολιορκήσει το Ναύπλιο, όταν ειδοποιήθηκε για τις κινήσεις των Τούρκων από τους κατοίκους των Δολιανών. Αμέσως έσπευσε να αντιμετωπίσει τον εχθρό. Με 200 άνδρες, οχυρώθηκε σε τρία πετρόκτιστα σπίτια, ενώ άλλες δυνάμεις υπό τους τοπικούς οπλαρχηγούς Μητρομάρα Αθανάσιο, Ηλία Κωνσταντόπουλο, Θόδωρο Τερζάκη και Κώστα Καρζή κατέλαβαν στρατηγικές θέσεις, ανεβάζοντας το συνολικό ελληνικό δυναμικό σε περίπου 600 άνδρες.

Το πρωί της 18ης Μαΐου, οι Τούρκοι ξεκίνησαν σφοδρή επίθεση. Ο Νικηταράς, για πρώτη φορά επικεφαλής στρατιωτικού σώματος, κατάφερε να αποκρούσει τον εχθρό και να εξουδετερώσει δύο τουρκικά κανόνια. Παράλληλα, στο στρατόπεδο των Βερβαίνων, οι Έλληνες αντέταξαν ισχυρή αντίσταση στις τουρκικές δυνάμεις, οδηγώντας τους σε υποχώρηση το απόγευμα. Οι Έλληνες τους καταδίωξαν, ενώθηκαν με τις δυνάμεις του Νικηταρά στα Δολιανά και επέφεραν συντριπτικό πλήγμα στον εχθρό. Απελπισμένος, ο Μουσταφάμπεης εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης το ίδιο βράδυ και επέστρεψε στην Τριπολιτσά.

Ενώ οι τουρκικές απώλειες σε νεκρούς ήταν μόνο 50, τα λάφυρα που απέσπασαν οι Έλληνες ήταν πλούσια. Ο Νικηταράς, πέρα από την άριστη στρατηγική ηγεσία, διακρίθηκε στις σπαθομαχίες, αποκτώντας το θρυλικό προσωνύμιο «Τουρκοφάγος». Η είδηση της νίκης διαδόθηκε γρήγορα, ενισχύοντας το ηθικό των επαναστατημένων Ελλήνων. Αντίθετα, οι ελπίδες των Τούρκων του Μοριά για καταστολή της Επανάστασης βασίστηκαν πλέον στη βοήθεια που ανέμεναν από την ανατολική Στερεά Ελλάδα.

Η τεράστια προσφορά και το τραγικό τέλος

Μέχρι το τέλος της Επανάστασης, ο Νικηταράς παρέμεινε στην πρώτη γραμμή του αγώνα, πολεμώντας είτε στην Πελοπόννησο είτε στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα, όπου συνεργάστηκε στενά με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τον Γεώργιο Καραΐσκάκη. Συμμετείχε ενεργά στην Άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821) και ξεχώρισε ως ένας από τους ελάχιστους αρχηγούς που αρνήθηκαν να λάβουν μέρος στη διανομή των λαφύρων, επιδεικνύοντας ηθική ακεραιότητα.

Η γενναιότητά του αναδείχθηκε ιδιαίτερα στη Μάχη του Αγιονορίου (26-28 Ιουλίου 1822), η οποία ολοκλήρωσε τη συντριβή της στρατιάς του Δράμαλη, αμέσως μετά τη Μάχη στα Δερβενάκια. Η ανιδιοτέλειά του φάνηκε ξανά όταν, από τα πολύτιμα λάφυρα της μάχης, δέχθηκε, μετά από πιέσεις, ένα ακριβό σπαθί, το οποίο αργότερα προσέφερε στον έρανο για την ενίσχυση του Μεσολογγίου.

Κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου Πολέμου, ευθυγραμμίστηκε με τον Κολοκοτρώνη, ωστόσο παρέμεινε αφοσιωμένος στην επίτευξη συμβιβασμού και συνεννόησης. Μετά την Απελευθέρωση, στήριξε τον Ιωάννη Καποδίστρια και έγινε ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του. Εκπροσώπησε το Λεοντάρι στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους το 1829.

Κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα, περιέπεσε σε δυσμένεια λόγω της υποστήριξής του στο αντιπολιτευόμενο Ρωσικό Κόμμα. Το 1839 συνελήφθη ως φερόμενος αρχηγός συνωμοτικής ομάδας, αλλά στη δίκη του (11 Σεπτεμβρίου 1840) αθωώθηκε λόγω έλλειψης στοιχείων. Παρά την αθώωσή του, η κράτησή του παρατάθηκε, γεγονός που προκάλεσε σοβαρή επιδείνωση της υγείας του, με αποτέλεσμα να χάσει σχεδόν ολοκληρωτικά την όρασή του. Αποφυλακίστηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1841 και αποσύρθηκε με την οικογένειά του στον Πειραιά.

Μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, του απονεμήθηκε ο βαθμός του υποστρατήγου, ενώ του χορηγήθηκε τιμητική σύνταξη, η οποία αποτέλεσε τον βασικό πόρο διαβίωσής του. Το 1847 διορίστηκε μέλος της Γερουσίας, αλλά δύο χρόνια αργότερα, στις 25 Σεπτεμβρίου 1849, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 67 ετών.

Ο Νικηταράς απέκτησε δύο κόρες και έναν γιο, τον Ιωάννη Σταματελόπουλο, ο οποίος ακολούθησε στρατιωτική καριέρα. Άφησε παρακαταθήκη τα Απομνημονεύματά του, τα οποία υπαγόρευσε στον εθνικό δικαστή Γεώργιο Τερτσέτη, προσφέροντας πολύτιμη μαρτυρία για την Επανάσταση.