Μαντώ, Μπουμπουλίνα, Σουλιώτισσες: Οι ηρωικές γυναίκες της Επανάστασης του 1821

Οι γυναίκες της Επανάστασης του 1821 υπήρξαν καθοριστικές για την πορεία του αγώνα, παρά τους περιορισμούς που επέβαλε η κοινωνία της εποχής. Αν και συχνά περιθωριοποιημένες από την επίσημη ιστορία, οι γυναίκες που συμμετείχαν στον αγώνα ανέλαβαν πολυάριθμους ρόλους και υπήρξαν ακρογωνιαίοι λίθοι της αντίστασης και της επιβίωσης του Ελληνικού Έθνους.

Η Μπουμπουλίνα, με τη θρυλική της παρουσία και τις πολεμικές της ικανότητες, υπήρξε η πιο γνωστή μορφή, αλλά δεν ήταν η μόνη. Γυναίκες σαν τη Μαντώ Μαυρογένους και πολλές άλλες,  ανέλαβαν εξίσου σημαντικές ευθύνες, δείχνοντας τη δύναμη και την αφοσίωση τους στην ελευθερία του έθνους.

Πέρα από τις ηρωικές μάχες, πολλές γυναίκες προσέφεραν τη δική τους στήριξη στον πόλεμο μέσω των καθημερινών τους υποχρεώσεων, διασφαλίζοντας τη συντήρηση και την ηθική υποστήριξη των στρατευμάτων, προσφέροντας καταφύγιο στους αγωνιστές, και φροντίζοντας τα νοικοκυριά τους. Αντί να παραμείνουν στο περιθώριο, οι γυναίκες της Επανάστασης αποτέλεσαν αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής αντίστασης, αποδεικνύοντας ότι η επανάσταση δεν ήταν μόνο ανδρική υπόθεση.

Ειδικότερα, οι Ελληνίδες ανέλαβαν την επιμελητεία του στρατού, ένα πολύ σημαντικό κομμάτι για την διεξαγωγή ενός πολέμου. Σκεφτείτε πως ένας μέσος πολεμιστής το 1821 χρειαζόταν σίγουρα 2 με 3 άτομα στα μετόπισθεν, για να μεριμνούν για τον εξοπλισμό, την διατροφή και την περίθαλψη του αν τραυματιστεί. Οι Ελληνίδες έψηναν ψωμί σε αυτοσχέδιους χωμάτινους φούρνους εκστρατείας και ετοίμαζαν φαγητό για το στράτευμα, περιποιούνταν τα τραύματα των πολεμιστών και φυσικά φρόντιζαν για την ετοιμότητα του οπλισμού των αντρών. Έτσι, και τα δύο φύλα έδωσαν από πλευράς τους ότι μπορούσαν για την επιτυχία του αγώνα.

Το Athensmagazine.gr σας παρουσιάζει ορισμένες από τις γυναικείες μορφές που έγραψαν ιστορία και πολέμησαν υπερ πιστεωσ και πατριδοσ.

Οι γυναίκες της Ελληνικής Επανάστασης

• Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα

Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1771–1825) αποτέλεσε μια από τις πιο σημαντικότερες μορφές της Ελληνικής Επανάστασης. Κατάγονταν από την Ύδρα και γεννήθηκε στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης, όπου κρατούνταν ο πατέρας της, Σταυριανός Πινότσης.

Παντρεύτηκε δύο φορές: πρώτα τον Δημήτριο Γιάννουζα και στη συνέχεια τον Σπετσιώτη πλοιοκτήτη Δημήτριο Μπούμπουλη, οι οποίοι σκοτώθηκαν από Αλγερινούς πειρατές. Η περιουσία που της άφησαν, καθώς και η δική της επιχειρηματική δραστηριότητα, της επέτρεψαν να υποστηρίξει οικονομικά την Επανάσταση, αγοράζοντας πλοία και πολεμοφόδια.

Κατά την έναρξη του Αγώνα, διέθεσε το πλοίο της, τον «Αγαμέμνονα», και δημιούργησε δικό της εκστρατευτικό σώμα στις Σπέτσες. Ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας, προετοίμαζε την Επανάσταση προμηθεύοντας όπλα από το εξωτερικό.

Το 1824, όταν η Ελλάδα σπαρασσόταν από εμφύλιες διαμάχες, υπερασπίστηκε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ζητώντας την αποφυλάκισή του. Για τη δράση της συνελήφθη και εξορίστηκε στις Σπέτσες, χάνοντας την περιουσία της. Τον Μάιο του 1825, ενώ προετοιμαζόταν για νέες μάχες, σκοτώθηκε σε συμπλοκή που αφορούσε οικογενειακές διαμάχες.

• Μαντώ Μαυρογένους

Η Μαντώ Μαυρογένους (1796 ή 1797–1848) ξεχώρισε τόσο για τη δράση της στην Επανάσταση όσο και για το μορφωμένο και ανεξάρτητο πνεύμα της, επηρεασμένο από τις ιδέες του Διαφωτισμού.

Γεννημένη στην Τεργέστη, προερχόταν από εύπορη οικογένεια. Διέθεσε την περιουσία της για τον Αγώνα, εξοπλίζοντας πλοία και βοηθώντας στρατιώτες και τις οικογένειές τους. Συμμετείχε προσωπικά σε μάχες και έλαβε τιμητικά τον βαθμό της Αντιστράτηγου από τον Ιωάννη Καποδίστρια – μια μοναδική διάκριση για γυναίκα.

Ωστόσο, μετά την Επανάσταση, πέθανε πάμφτωχη στην Πάρο, έχοντας αφιερώσει τα πάντα στον αγώνα για την ανεξαρτησία, ενώ ποτέ δεν ικανοποιήθηκε ο μεγάλος έρωτας που έχει για τον Δημήτρη Υψηλάντη. Το 1832 ο Υψηλάντης πέθανε και η Μαντώ τον θρήνησε ως άγαμη χείρα. Έπειτα έφυγε για πάντα από το Ναύπλιο.

• Δόμνα Βισβίζη

Η Δόμνα Βισβίζη ήταν καπετάνισσα της επανάστασης του 1821 από την Θράκη. Παντρεύτηκε τον εφοπλιστή Χατζή Αντώνη Βισβίζη, ο οποίος ήταν μέλος της φιλικής εταιρείας. Όταν τον Φεβρουάριο του 1821 ξεκίνησαν οι μάχες στην Μολδοβλαχία, ο εφοπλιστής όπλισε το καλύτερο του πλοίο με όνομα ‘’καλομοίρα’’ και ρίχθηκε στην θάλασσα εναντίον των Τούρκων.

Ως ‘’Κυρά των θαλασσών’’, όπως ονομάστηκε αργότερα, διηύθυνε το πλοίο μαζί με τον άντρα της και πουλώντας την περιουσία της οικογένειας τους συντηρούσε το καράβι για τις μάχες, έχοντας υπό τις διαταγές της περί τους 140 ναύτες. Μάλιστα, όταν στα μέσα του 1822 ο άντρας της σκοτώθηκε σε μάχη, η ίδια δεν δίστασε στιγμή και ανέλαβε πλήρως την αρχηγία του καραβιού για να συνεχίσει τον αγώνα στις θάλασσες.

Η ίδια όμως κατέληξε μόνη. Το 1826 έχασε και 1 από τα παιδιά της από αρρώστια και πλέον η δυστυχία της ήταν πλήρης. Όταν ήρθε ο Καποδίστριας, η Δόμνα του έστειλε επιστολή για να του ζητήσει οικονομική βοήθεια για αυτήν και τα παιδιά της. Τελικώς, πέθανε πάμπτωχη το 1850.

•  Ελισάβετ Υψηλάντη

Η Ελισάβετ Υψηλάντη, μητέρα των Υψηλάντηδων και γνωστή ως «Πρωτομάνα των Φιλικών», υπήρξε από τις πρώτες που χρηματοδότησαν την προετοιμασία της Επανάστασης.

Στις 16 Φεβρουαρίου 1821, το αρχοντικό της φιλοξένησε μια σημαντική σύσκεψη των Φιλικών, όπου λήφθηκε η απόφαση για την έναρξη του Αγώνα. Ο γιος της, Αλέξανδρος Υψηλάντης, συγκινημένος από τη στήριξή της, υπέγραψε τη διακήρυξή του με τη φράση: «Φιλώ το χέρι της μητρός μου».

•  Μόσχω Τζαβέλλα

Η Μόσχω Τζαβέλλα, σύζυγος του Λάμπρου Τζαβέλλα, έπαιξε ηγετικό ρόλο στην άμυνα του Σουλίου. Όταν ο Αλή Πασάς έστειλε ισχυρό απόσπασμα να καταλάβει την περιοχή, η Μόσχω ηγήθηκε 400 γυναικών, εξαπολύοντας αιφνιδιαστική επίθεση.

•  Χαρίκλεια Δασκαλάκη

Κόρη, σύζυγος και μητέρα αγωνιστών. Ο σύζυγός της, Μιχαήλ Δασκαλάκης, ήταν απόγονος του Δασκαλογιάννη. Και οι τρεις γιοι της έπεσαν σε μάχες του 1866. Διαδραμάτισε καθοριστικότατο ρόλο στην πολιορκία του Αρκαδίου. Οι οπλαρχηγοί που βρίσκονταν στην μονή, προεξάρχοντος του ηγούμενου Γαβριήλ και, όπως λένε μερικοί, με τη σύμφωνη γνώμη της Χαρίκλειας Δασκαλάκη, η οποία συμμετείχε στα συμβούλια, αποφάσισαν να αντιταχθούν στην επίθεση του Μουσταφά Πασά μέχρις εσχάτων.

Τρεις φορές έτρεξε και αναστήλωσε τη σημαία του οπλαρχηγού γιου της, την οποία κατέρριπταν ο σφαίρες του εχθρού. Τέλος, την τέταρτη φορά, αφού έσπασε το κοντάρι, δίπλωσε τη σημαία, τη φίλησε και την έκρυψε στην αγκάλη της.. Από τους 950 πολιορκημένους στη Μονή γύρω στους 100 μόνο σώθηκαν η ηρωίδα Δασκαλάκη σώθηκε και επέζησε. Ενώ συνελήφθη μαζί με το γιο της, ο οποίος φονεύθηκε από τους Τούρκους , η Χαρίκλεια κατόρθωσε να διαφύγει. Μετά την επανάσταση εμφανίστηκε στην Αθήνα, έδωσε πολύτιμες πληροφορίες για την πολιορκία του Αρκαδίου και την αυτοθυσία των πολιορκημένων.

• Οι Χιώτισσες

Η Χίος κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν πολύ πλούσιο νησί, χάρη στις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων της και, ιδίως, το εμπόριο της μαστίχας. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄, μόλις έμαθε, τον Μάρτιο του 1822, για την κήρυξη της επανάστασης στο νησί, οργίστηκε θεωρώντας ότι οι κάτοικοι επέδειξαν αχαριστία απέναντι στα προνόμια που τους είχαν παραχωρηθεί από την Αυτοκρατορία. Έτσι, αποφάσισε να αποβιβάσει στο νησί 7 χιλιάδες στρατιώτες, οι οποίοι κατέσφαξαν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Πολλές από τις Χιώτισσες που δεν σφαγιάστηκαν, αιχμαλωτίστηκαν για να πουληθούν στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης. Γυναίκες περήφανες, υπέμειναν τα απάνθρωπα μαρτύρια των Οθωμανών και, σε πολλές περιπτώσεις, προτίμησαν να αρνηθούν την τροφή, ώστε να πεθάνουν από την πείνα, παρά να σκλαβωθούν. Η συμπεριφορά των γυναικών της Χίου μετά τη σφαγή στο νησί καταγράφηκε από τους περιηγητές και ιστορικούς της εποχής και ενέπνευσε τον μεγάλο Γάλλο ζωγράφο Ευγένιο Ντελακρουά, που φιλοτέχνησε τον συγκλονιστικό πίνακά του “Η Σφαγή της Χίου”.

• Οι Σουλιώτισσες

Οι Σουλιώτισσες αψήφησαν κάθε αντίληψη περί γυναικείας αδυναμίας, πολεμώντας γενναία αντί να αναζητήσουν καταφύγιο. Ο ηρωισμός τους απαθανατίστηκε στη δημοτική παράδοση, με τον Χορό του Ζαλόγγου να συγκλονίζει την Ευρώπη τον Δεκέμβριο του 1803. Σημαντικές μορφές ανάμεσά τους ήταν η Ελένη Μπότσαρη, η Χάιδω Σέχου, η Δέσπω Μπότση και η Χρυσούλα Μπότσαρη, που θυσιάστηκαν προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων.