Αδαμάντιος Κοραής: Ο πνευματικός αρχηγός της Επανάστασης – Έδωσε μάχη με την πένα του παρότι διαφώνησε

Ο Χιώτης γιατρός και λόγιος Αδαμάντιος Κοραής αναγνωρίζεται ως μία από τις εξέχουσες μορφές του νεότερου ελληνισμού. Πνευματικός ηγέτης της Ελληνικής Επανάστασης, ισάξιος του Ρήγα Φεραίου και του Διονυσίου Σολωμού, υπήρξε δάσκαλος του Γένους και κύριος εκφραστής του Διαφωτισμού στον ελληνικό χώρο, εκτός των σπουδαίων μορφών στο πεδίο της μάχης.

Ο Αδαμάντιος Κοραής γεννήθηκε στις 27 Απριλίου 1748 στη Σμύρνη, σε οικογένεια λογίων και εμπόρων. Ήταν ο πρωτότοκος γιος του Ιωάννη Κοραή, Χιώτη εμπόρου και προεστού της Σμύρνης, και της Θωμαΐδας Ρυσίου, κόρης του λογίου εμπόρου και δασκάλου Διαμαντή Ρυσίου. Από μικρή ηλικία, ο Κοραής εντρυφούσε στη βιβλιοθήκη του παππού του, γεγονός που καλλιέργησε την έντονη επιθυμία του για μόρφωση.

Τα πρώτα του γράμματα διδάχθηκε στη φημισμένη Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Στα 23 του χρόνια, μετέβη στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας για να ασχοληθεί με τις εμπορικές υποθέσεις της οικογένειάς του. Ωστόσο, η αγάπη του για τη γνώση υπερίσχυσε, και σύντομα εγκατέλειψε το εμπόριο, στρέφοντας την προσοχή του στον πνευματικό κόσμο.

Μετά από επτά χρόνια, επέστρεψε στη Σμύρνη, όπου, με την έγκριση του πατέρα του, ταξίδεψε το 1782 στο Μονπελιέ της Γαλλίας για να σπουδάσει ιατρική. Από εκεί εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Παρίσι, την επονομαζόμενη «νέα Αθήνα», που αποτελούσε το μεγαλύτερο πνευματικό κέντρο της εποχής. Στην Πόλη του Φωτός έγινε σύντομα γνωστός στους επιστημονικούς κύκλους και αναγνωρίστηκε για τη φιλολογική του δεινότητα. Παρότι σπούδασε ιατρική, ποτέ δεν την άσκησε, καθώς η φιλολογία αναδείχθηκε σε κύρια αφοσίωσή του.

Η Γαλλική Επανάσταση τον ενέπνευσε βαθιά, ενισχύοντας την πεποίθησή του ότι και η πατρίδα του μπορούσε να απελευθερωθεί, αν το έθνος μορφωνόταν επαρκώς και κατανοούσε την ουσία της ελευθερίας. Τα ελληνικά γράμματα, με τη διαρκώς αναγνωρισμένη εκπαιδευτική και ηθοπλαστική τους δύναμη, θα μπορούσαν να αφυπνίσουν τους ραγιάδες. Ωστόσο, ήταν απαραίτητη η μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος και η ανανέωση της γλώσσας.

Ο Κοραής αφιερώθηκε με πάθος στη μελέτη της κλασικής φιλολογίας και της νεοελληνικής γλώσσας. Παράλληλα, ξεκίνησε την έκδοση διαφωτιστικών φυλλαδίων και βιβλίων. Ένα από τα πρώτα του έργα ήταν η γνωστή «Αδελφική Διδασκαλία προς τους Γραικούς» (1798), η οποία αποτέλεσε απάντηση στην «Πατρική Διδασκαλία» — ένα κείμενο που αποδίδεται στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Άνθιμο και στόχευε να αποτρέψει τη διείσδυση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης στον ελληνικό κόσμο. Εξίσου σημαντικά είναι τα πολιτικού περιεχομένου έργα του, το «Άσμα Πολεμιστήριον» (1800) και το «Σάλπισμα Πολεμιστήριον» (1801). Το πρώτο είναι γραμμένο σε έμμετρο λόγο, ενώ το δεύτερο σε πεζό, και αντλούν έμπνευση από τη γαλλική πολιτική του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία είχε γεννήσει ελπίδες στον Ελληνισμό για πιθανή γαλλική υποστήριξη στην απελευθέρωση της Ελλάδας.

Το 1805, με τη χρηματοδοτική ενίσχυση των Ζωσιμάδων, ξεκίνησε την έκδοση της «Ελληνικής Βιβλιοθήκης», μιας σειράς έργων αρχαίων συγγραφέων, συνοδευόμενων από τα προλεγόμενά του, γνωστά ως «Αυτοσχέδιοι Στοχασμοί». Μέσα από αυτά, ο Κοραής ανέπτυξε τις απόψεις του για την παιδεία και τη γλώσσα, προτείνοντας έναν μέσο δρόμο. Ούτε την αρχαία ελληνική ούτε τη δημοτική υιοθετούσε πλήρως. Η πρότασή του ήταν η καθαρεύουσα, μια συμβιβαστική εκδοχή της γλώσσας.

Η διαφωνία του με τη στιγμή που ξέσπασε η Επανάσταση και η πορεία του στην αθανασία

Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, δεν την υποδέχθηκε με ιδιαίτερη ικανοποίηση, καθώς θεωρούσε ότι έπρεπε να ξεκινήσει τριάντα χρόνια αργότερα, ώστε να έχει ωριμάσει ο σπόρος της παιδείας. Όμως, από τη στιγμή που ξεκίνησε, πίστευε ότι έπρεπε να πετύχει και εργάστηκε εντατικά προς αυτή την κατεύθυνση. Αν και δεν κατέβηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα για να πολεμήσει λόγω της προχωρημένης του ηλικίας, αγωνίστηκε με το ισχυρότερο όπλο του: την πέννα του.

Οι «Πολιτικαί παραινέσεις προς τους αγωνιζομένους Γραικούς» και οι «Επιστολαί» του προς τους ηγέτες της Επανάστασης, τις κοινότητες και παροικίες του εξωτερικού, τους εμπόρους και τους διανοούμενους πατριώτες, αποτέλεσαν καθοριστικά κείμενα για την ενίσχυση του ελληνικού αγώνα. Τα υπομνήματά του προς ξένους ηγέτες, όπως η επιστολή του στον πρόεδρο των ΗΠΑ Τόμας Τζέφερσον, καθώς και τα άρθρα και φυλλάδιά του για τα δικαιώματα του έθνους και την πραγματική κατάσταση της πατρίδας, ενέπνευσαν τους μαχόμενους Έλληνες, κέρδισαν τον θαυμασμό των ξένων και πυροδότησαν το φιλελληνικό κίνημα στη Γαλλία.

Με προοδευτικό και φιλελεύθερο πνεύμα, ο Αδαμάντιος Κοραής αντιτάχθηκε σε ανελεύθερες επιλογές διακυβέρνησης. Είναι γνωστή η κριτική του προς την «αυταρχική» διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια. Αναγνωρίζοντας την προσφορά του στο έθνος, η Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας (1827) τον τίμησε με ψήφισμα ευγνωμοσύνης.

Ο Κοραής αφιέρωσε περισσότερα από 40 χρόνια στο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο, αφήνοντας πίσω του έναν πνευματικό θησαυρό περίπου 70 τόμων. Τα έργα του καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως θρησκεία, ιατρική, φιλοσοφία, φιλολογία, εθνικά ζητήματα, γλωσσολογία, παιδαγωγική και λογοτεχνία. Ξεχωρίζει για τη λογοτεχνική του δεξιοτεχνία, παρότι αυτή συχνά υποτάσσεται στην εθνική αποστολή του. Ανάμεσα στα έργα του διακρίνονται το αφήγημα «Ο Παπατρέχας» και οι «Επιστολές», ιδίως εκείνες προς τον Πρωτοψάλτη της Σμύρνης Δημήτριο Λώτο, που θεωρούνται υποδειγματικές.

Ο Αδαμάντιος Κοραής πέθανε στο Παρίσι στις 6 Απριλίου 1833, μετά από σύντομη ασθένεια που προκλήθηκε από πτώση στο σπίτι του. Η κηδεία του έγινε με τη φροντίδα φίλων και μαθητών, και τάφηκε στο νεκροταφείο του Μονπαρνάς, όπου ανεγέρθηκε κενοτάφιο με την προτομή του. Το 1875, με τη συνδρομή πανελλήνιου εράνου, ανεγέρθηκε ο μαρμάρινος ανδριάντας του στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Λίγο αργότερα, στις 8 Απριλίου 1877, τα οστά του μεταφέρθηκαν σε μεγαλόπρεπο μνήμα στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών.

Πολλά από τα βιβλία του, που αποτελούσαν το μοναδικό του περιουσιακό στοιχείο, τα κληροδότησε στη Χίο, την πατρίδα του, και φυλάσσονται στη Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου «Κοραής».