Μεγάλο Σάββατο: Η Ανάσταση του Χριστού – Ο λόγος που γιορτάζεται μεσάνυχτα, οι συμβολισμοί και τα έθιμα σε όλη την Ελλάδα

Το Μεγάλο Σάββατο, η τελευταία ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας, προετοιμάζει τους πιστούς για τη μεγαλύτερη στιγμή της Ορθοδοξίας: την Ανάσταση του Χριστού. Είναι μια ημέρα που χαρακτηρίζεται από σιωπή, περισυλλογή και προσμονή, εμπεριέχοντας βαθύ θρησκευτικό και συμβολικό νόημα.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, η Εκκλησία τιμά δύο κομβικά γεγονότα:

• Τη θεόσωμη ταφή του Ιησού Χριστού.
• Την εις Άδου Κάθοδο, δηλαδή την κάθοδο του Χριστού στον Άδη, όπου κήρυξε στους νεκρούς.

Παρόλο που η ταφή πραγματοποιήθηκε την Μεγάλη Παρασκευή, το Σάββατο αφιερώνεται στη σιωπηλή αυτή πράξη που γεφυρώνει το Πάθος του Σταυρού με το θριαμβευτικό μήνυμα της Ανάστασης. Αξιοσημείωτο είναι ότι πρόκειται για το μοναδικό Σάββατο του χρόνου όπου τηρείται αυστηρή νηστεία χωρίς λάδι.

Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι, φοβούμενοι πιθανή «κλοπή» του σώματος από τους μαθητές του Ιησού, ζήτησαν από τον Πόντιο Πιλάτο να σφραγιστεί ο τάφος και να τοποθετηθεί φρουρά. Ο Πιλάτος ενέκρινε το αίτημα, και έτσι ο τάφος σφραγίστηκε με φρουρούς, όπως αναφέρεται στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο.

Το Μεγάλο Σάββατο, με τη μοναδική του ένταση και σιωπηλή προσδοκία, αποτελεί το κατώφλι της Ανάστασης, γεμίζοντας τις καρδιές των πιστών με ελπίδα και πνευματική προετοιμασία.

Η τελετή της Ανάστασης και το Άγιο Φως

Στα Ιεροσόλυμα, το Άγιο Φως εμφανίζεται το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου, στον Πανάγιο Τάφο. Από εκεί μεταφέρεται σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο.

Στην Ελλάδα, η Ανάσταση του Χριστού τελείται τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς Κυριακή του Πάσχα. Στις 12:00 ακριβώς, σβήνουν τα φώτα στις εκκλησίες και ο ιερέας εμφανίζεται με το Άγιο Φως, ψάλλοντας: «Δεύτε λάβετε Φως εκ του ανεσπέρου Φωτός».

Ακολουθεί η Αναστάσιμη Ευαγγελική Ανάγνωση και ο ύμνος: «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας…».

Τη στιγμή αυτή, ο ουρανός φωτίζεται από βεγγαλικά και πυροτεχνήματα, και οι πιστοί εύχονται «Χριστός Ανέστη – Αληθώς Ανέστη!».

Η ακριβής ώρα της Ανάστασης δεν καταγράφεται στα Ευαγγέλια, όμως όλοι συμφωνούν πως συνέβη την Κυριακή. Η Ορθόδοξη Εκκλησία επέλεξε τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, καθώς εκείνη τη στιγμή ξεκινά η τρίτη ημέρα, όπως είχε προφητεύσει ο Ιησούς: «Αποκτανθήναι και τη τρίτη ημέρα εγερθήναι»

Έτσι, με την έναρξη της Κυριακής, η Εκκλησία τιμά τη νίκη της ζωής επί του θανάτου, μέσα σε μια ατμόσφαιρα κατάνυξης και χαράς.

Μετά την Ανάσταση, οι πιστοί μεταφέρουν το Άγιο Φως στο σπίτι τους. Στην είσοδο σχηματίζουν με τη λαμπάδα το σημείο του σταυρού και ανάβουν το καντήλι, που προσπαθούν να διατηρήσουν αναμμένο για τρεις ή σαράντα ημέρες.

Ακολουθεί το Αναστάσιμο Δείπνο, με την παραδοσιακή μαγειρίτσα, κόκκινα αβγά, τσουρέκια και λαμπρόπιτες – σπιτικές πίτες με γέμιση από αυγά και τυρί.

Τα έθιμα και οι παραδόσεις σε όλη την Ελλάδα

Την ίδια ώρα, λαμβάνουν χώρα εντυπωσιακά έθιμα σε κάθε γωνιά της χώρας. Οι μπότηδες στην Κέρκυρα, τα αερόστατα στο Λεωνίδιο, ο ρουκετοπόλεμος στη Χίο και το κάψιμο του Ιούδα στον Τυρό ξεχωρίζουν μεταξύ άλλων.

Κέρκυρα: Στις 6:οο το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου πραγματοποιείται το έθιμο του τεχνητού σεισμού στο ναό της Παναγίας των Ξένων. Γίνεται μετά το τέλος του «Αποστόλου» και αποτελεί αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφεται στο Ιερό Ευαγγέλιο, ως επακόλουθο θριαμβικό γεγονός της Αναστάσεως του Κυρίου. Στις 9:00 γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. Μαζί λιτανεύεται και το σκήνωμα του Αγίου Σπυρίδωνα, σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου, που έσωσε τον Κερκυραϊκό λαό από τη σιτοδεία.

Στις 11:00 με το σήμα της πρώτης Ανάστασης και όταν ο Μητροπολίτης ψάλλει το «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν», οι καμπάνες όλων των εκκλησιών της Κέρκυρας χτυπούν χαρμόσυνα και οι κάτοικοι από τα μπαλκόνια τους ή τα παράθυρά τους ρίχνουν τους μπότηδες, τα πήλινα κανάτια, γεμάτα νερό, με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι, δεμένα με κόκκινες κορδέλες.

Την ίδια ώρα στην περιοχή της Πίνιας διαδραματίζεται το έθιμο της Μαστέλας. Οι κάτοικοι τοποθετούν ένα βαρέλι γεμάτο νερό και στολισμένο με λουλούδια και κορδέλες και καλούν περαστικούς να ρίξουν κέρματα κάνοντας μια ευχή. Την ώρα της Πρώτης Ανάστασης, κάποιος πέφτει μέσα και μαζεύει τα νομίσματα.

Λεωνίδιο: Οι πιστοί των ενοριών κατασκευάζουν αερόστατα, τα οποία το βράδυ της Ανάσταση απελευθερώνουν για να πετάξουν ψηλά στον ουρανό.

Χίος: Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στον Βροντάδο ξεκινά ο ρουκετοπόλεμος, ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην τουρκική κατοχή. Αρχικά, οι κάτοικοι των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής, εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες και βεγγαλικά. Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά.

Τυρός: Στον Τυρό, το παραθαλάσσιο χωριό της Αρκαδίας, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου αναβιώνει ένα μοναδικό έθιμο, το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα. Σε μια πλωτή πλατφόρμα τοποθετούνται ξύλα και από πάνω τους κρέμεται ένα ανθρώπινο ομοίωμα. Στη συνέχεια μπαίνει το μπουρλότο από τους Τσάκωνες πυρπολητές και το ομοίωμα παραδίδεται στη φωτιά, με τη συνοδεία πυροτεχνημάτων.

Κως: Οι εκκλησίες στρώνονται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.

Ζάκυνθος: Λίγο μετά τις 6:30 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου έξω από τον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου γίνεται η πρώτη Ανάσταση και μόλις σβήσουν τα φώτα γίνεται ο «σεισμός». Η αναπαράσταση του σεισμού, που άνοιξε το καινό μνημείο, κύλησε την βαριά πλάκα και ελευθέρωσε το «εν εταίρα μορφή» σώμα του Θεανθρώπου, να βγει από τον τάφο.

Οι πιστοί βγαίνουν έξω από την εκκλησία με σιδερένιους ντενεκέδες και αρχίζουν και τους χτυπάνε με σίδερα για να κάνουν θόρυβο. Την ίδια στιγμή, στην Πλατεία Αγίου Μάρκου σπάνε οι πήλινες στάμνες.

Κύθνος: Στην Κύθνο το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του «συχώριου». Όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει «διαβάσει» ο παπάς και τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.

Καλάβρυτα: Τις λαμπάδες του ναού ανάβουν κατά οικογένειες, ενώ ψάλλουν το «Δεύτε λάβετε φως».

Ραψομάτι Αρκαδίας: Το Άγιο Φως το παίρνει πρώτη μια νιόνυφη, φιλάει το χέρι του παπά και του δίνει το τσιμπιλχανέ (χρήματα).

Κορώνη Μεσσηνίας: Οι πιστοί σπάνε πήλινα κανάτια «για τη χάρη του Χριστού και την πομπή των Οβραίων», αλλά και «για την εκφόβιση των δαιμόνων που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρος».

Σινώπη: Το βράδυ της Ανάστασης όταν πει ο παπάς το «Χριστός Ανέστη» ο κάθε πιστός παίρνει από ένα δαφνόφυλλο να το κάψει, γιατί η δάφνη είναι καταραμένο δέντρο (από τη δάφνη κρεμάστηκε ο Ιούδας).

Σύρος: Το Μεγάλο Σάββατο αρχίζει με το κάψιμο του φανού, στη θέση στην Κιουρά της Πλάκας. Το έθιμο αυτό έχει σχέση με τη δεισιδαιμονία του λαού, που πιστεύει ότι η καταστροφή του ομοιώματος του προδότη θα τον απαλλάξει από τα όποια δεινά.

Σκιάθος: Στη Σκιάθο η περιφορά του Επιταφίου ξεκινά στις 4:00 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Οι Επιτάφιοι της Παναγίας και των Τριών Ιεραρχών συναντιούνται και περιφέρονται στα καλντερίμια του νησιού, με τον «προεξάρχοντα» να απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλμούς και πίσω του να ψάλλουν οι πιστοί.