Σαν σήμερα, 7 Φεβρουαρίου 1990: Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης

Πριν από 34 χρόνια, στις 7 Φεβρουαρίου 1990, η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης πήρε μια ιστορική απόφαση, παραχωρώντας το μονοπώλιο της εξουσίας που κατείχε για 73 χρόνια. Λίγο αργότερα, η υποστολή της σημαίας της ΕΣΣΔ στο Κρεμλίνο θα σηματοδοτούσε το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού στο Ανατολικό Μπλοκ με τον πιο συμβολικό τρόπο.

Το ίδιο έτος, οι δεκαπέντε σοβιετικές δημοκρατίες διεξήγαγαν τις πρώτες ανταγωνιστικές εκλογές τους, με τους μεταρρυθμιστές και εθνικιστές να κατακτούν πολλές έδρες. Το ΚΚΣΕ υπέστη ήττα σε έξι δημοκρατίες (Λιθουανία, Μολδαβία, Εσθονία, Λετονία, Αρμενία και Γεωργία), σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους της σοβιετικής κυριαρχίας.

Διαβάστε επίσης: Ξεχωριστές «Ευρωπαϊκές» πρωτοχρονιές: Ο Ιανουάριος του ’81 και του ’02 – 23 χρόνια Ευρώ και σχεδόν 45 Ευρωπαϊκής πορείας

Παράλληλα, στις 7 Φεβρουαρίου 1992, υπογράφηκε η Συνθήκη του Μάαστριχτ στην ομώνυμη ολλανδική πόλη, καθορίζοντας τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ενοποίησης όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Η συνθήκη τέθηκε σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου 1993 και αποτελεί μέχρι σήμερα τη μεγαλύτερη αναμόρφωση στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από την ίδρυσή της το 1957.

Η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης γεννήθηκε από τις στάχτες των δύο παγκοσμίων πολέμων, όταν μεγάλοι οραματιστές, κουρασμένοι από την ανώφελη αιματοχυσία, προώθησαν τη συνεργασία και τη συναδέλφωση. Αυτές οι αξίες θεωρήθηκαν ως το μέσο για να εξαλειφθούν οι ανταγωνισμοί και οι διαφορές, οδηγώντας σε μια εποχή ειρήνης, ευημερίας και ανάπτυξης.

Τι προέβλεπε η συνθήκη του Μάαστριχτ

H Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που υπογράφηκε στο Μάαστριχτ στις 7 Φεβρουαρίου 1992, τέθηκε σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου 1993.

A. Δομές της Ένωσης

Με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η συνθήκη του Μάαστριχτ σηματοδότησε ένα νέο εξελικτικό στάδιο στη διαδικασία δημιουργίας «μιας διαρκώς στενότερης ένωσης μεταξύ των λαών της Ευρώπης». Η ΕΕ είχε ως θεμέλια τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες στις οποίες προστέθηκαν πολιτικές και μορφές συνεργασίας που εισήγαγε η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ένωση διέθετε ένα ενιαίο θεσμικό πλαίσιο, που αποτελείτο από το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Δικαστήριο και το Ελεγκτικό Συνέδριο, τα οποία αποτέλεσαν την εποχή εκείνη, τα μόνα, με την αυστηρή έννοια του όρου, «θεσμικά όργανα» της Ένωσης και ασκούσαν τις αρμοδιότητές τους σύμφωνα με τις διατάξεις των Συνθηκών. Η Συνθήκη θέσπισε μια Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και μια Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών, οι οποίες επιτελούσαν συμβουλευτικά καθήκοντα. Σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης, ιδρύθηκαν πέραν των ήδη υφιστάμενων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων του ομίλου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων, ένα Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών και μια Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

B. Αρμοδιότητες της Ένωσης

H συνθήκη του Μάαστριχτ εκχώρησε στην Ένωση που δημιουργήθηκε, δυνάμει της Συνθήκης αυτής, ορισμένες αρμοδιότητες, οι οποίες διακρίνονται σε τρεις μεγάλες ομάδες που συνήθως αναφέρονται ως «πυλώνες»: ο πρώτος «πυλώνας» αποτελείτο από τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και παρείχε το πλαίσιο εντός του οποίου ασκούνταν από τα κοινοτικά θεσμικά όργανα οι αρμοδιότητες σε τομείς που διέπονταν από τη Συνθήκη, για τους οποίους τα κράτη μέλη είχαν μεταβιβάσει την κυριαρχία τους· ο δεύτερος «πυλώνας» ήταν η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας που προβλέπονταν στον Τίτλο V της Συνθήκης· ο τρίτος «πυλώνας» ήταν η συνεργασία στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων που προβλέπονταν στον Τίτλο VI της Συνθήκης. Οι διατάξεις των Τίτλων V και VI προέβλεπαν διακυβερνητική συνεργασία, η οποία βασιζόταν στα κοινά θεσμικά όργανα και ενισχυόταν με ορισμένα υπερεθνικά στοιχεία, όπως η συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και η διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

1. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (πρώτος πυλώνας)

Η Κοινότητα είχε ως αποστολή να διασφαλίσει την ομαλή λειτουργία της ενιαίας αγοράς και, μεταξύ άλλων, μια αρμονική, ισορροπημένη και βιώσιμη ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων, υψηλό επίπεδο απασχόλησης και κοινωνικής προστασίας και την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Επιδίωκε αυτούς τους στόχους, μέσα στα όρια των αρμοδιοτήτων που της είχαν ανατεθεί, με την εγκαθίδρυση μιας κοινής αγοράς και τη λήψη των σχετικών μέτρων που προβλέπονταν στο άρθρο 3 της Συνθήκης ΕΚ, καθώς και με την καθιέρωση οικονομικής και ενιαίας νομισματική πολιτικής όπως προβλεπόταν στο άρθρο 4. Η Κοινότητα όφειλε να δρα σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, και, σε τομείς που δεν ενέπιπταν στην αποκλειστική αρμοδιότητά της, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας (άρθρο 5 της συνθήκης ΕΚ).

2. Η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) (δεύτερος πυλώνας)

Η Ένωση είχε ως αποστολή να καθορίζει και να εφαρμόζει, με διακυβερνητικές μεθόδους, μια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας. Τα κράτη μέλη όφειλαν να υποστηρίζουν την πολιτική αυτή ενεργά και ανεπιφύλακτα, σε πνεύμα καλής πίστης και αμοιβαίας αλληλεγγύης. Στόχοι της πολιτικής αυτής ήταν, μεταξύ άλλων: η προστασία των κοινών αξιών, των θεμελιωδών συμφερόντων, της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της Ένωσης, σύμφωνα με τις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών· η ενίσχυση της ασφάλειας της Ένωσης με κάθε τρόπο· η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας· η ανάπτυξη και η ενίσχυση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών.

3. Η συνεργασία στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων (τρίτος πυλώνας)

Καθήκον της Ένωσης ήταν να αναλάβει κοινή δράση στους τομείς αυτούς με διαδικασίες διακυβερνητικής συνεργασίας ώστε να παρέχει στους πολίτες υψηλό επίπεδο ασφάλειας εντός ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Η συνεργασία αυτή κάλυπτε τους ακόλουθους τομείς:

• κανόνες και ενίσχυση των ελέγχων κατά τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων της Κοινότητας
• καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της σοβαρής εγκληματικότητας, της διακίνησης ναρκωτικών και της διεθνούς απάτης
• δικαστική συνεργασία σε ποινικές και αστικές υποθέσεις
• δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Αστυνομικής Υπηρεσίας (Eurοpοl) εφοδιασμένης με ένα σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των εθνικών αστυνομικών δυνάμεων
• καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης
• κοινή πολιτική ασύλου.