Θάνατος Πάπα Φραγκίσκου: Το τελετουργικό της ταφής και οι εννέα μέρες πένθους

Ο Πάπας Φραγκίσκος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 88 ετών, στην κατοικία του στο Casa Santa Marta, όπως ανακοίνωσε το Βατικανό. Ο θάνατός του σηματοδοτεί την έναρξη των επίσημων διαδικασιών για την εκλογή του νέου Ποντίφικα.

Η διαδικασία που ακολουθείται μετά τον θάνατο ενός Πάπα βασίζεται σε αυστηρά καθορισμένα πρωτόκολλα, τα οποία έχουν εξελιχθεί μέσα στους αιώνες. Ορισμένες από τις παραδόσεις αυτές αντλούν την προέλευσή τους από την αρχαία Ρώμη. Στο τέλος αυτού του ιστορικού τελετουργικού, θα εκλεγεί ο νέος ηγέτης της Καθολικής Εκκλησίας μέσα από μία έντονη εκλογική διαδικασία, όπου προοδευτικοί και συντηρητικοί καρδινάλιοι θα ανταγωνιστούν για τον έλεγχο ενός θεσμού με πάνω από ένα δισεκατομμύριο πιστούς σε όλο τον κόσμο.

Την επιβεβαίωση του θανάτου του Ποντίφικα αναλαμβάνει παραδοσιακά ο camerlengo, ένας ανώτερος αξιωματούχος του Βατικανού. Αυτή τη στιγμή, το αξίωμα κατέχει ο Ιρλανδικής καταγωγής Καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Φάρελ θα επισκεφθεί τη σορό του Πάπα Φραγκίσκου στο ιδιωτικό του παρεκκλήσι και θα φωνάξει τρεις φορές το όνομά του για να τον “ξυπνήσει”.

Αν ο Ποντίφικας δεν ανταποκριθεί, όπως ορίζει το πρωτόκολλο, το δαχτυλίδι του – που χρησιμεύει ως σφραγίδα για τα επίσημα παπικά έγγραφα – καταστρέφεται ή παραμορφώνεται, συμβολίζοντας το τέλος της θητείας του. Παράλληλα, τα παπικά διαμερίσματα σφραγίζονται, σηματοδοτώντας το κλείσιμο ενός κεφαλαίου και την αρχή μιας νέας εποχής για την Καθολική Εκκλησία.

Η περίοδος πένθους

Ο θάνατος του Πάπα σηματοδοτεί την έναρξη εννέα ημερών πένθους, γνωστών ως Novendiale, μια παράδοση με βαθιές ρίζες στη ρωμαϊκή αρχαιότητα. Παράλληλα, η Ιταλία συνήθως κηρύσσει εθνικό πένθος.

Το σώμα του Πάπα θα ευλογηθεί, θα ντυθεί με τα παπικά άμφια και θα εκτεθεί στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου για δημόσιο προσκύνημα. Χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους ξένοι ηγέτες και επίσημοι, θα σχηματίσουν ουρές για να αποτίσουν φόρο τιμής.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Αγία Έδρα εισέρχεται σε μια μεταβατική φάση, γνωστή ως sede vacante («κενή έδρα»). Σε αυτό το διάστημα, η διακυβέρνηση της Εκκλησίας ανατίθεται προσωρινά στο Κολλέγιο των Καρδιναλίων (το Κονκλάβιο), αν και καμία σημαντική απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί έως ότου εκλεγεί ο νέος Πάπας.

Το τελετουργικό της ταφής

Η κηδεία του Πάπα αναμένεται να πραγματοποιηθεί στην Πλατεία του Αγίου Πέτρου, όπου χιλιάδες πενθούντες θα συγκεντρωθούν στο Βατικανό για να αποτίσουν φόρο τιμής. Την τελετή θα προεδρεύσει ο 91χρονος Ιταλός Τζιοβάνι Μπατίστα Ρε, κοσμήτορας του Κολλεγίου των Καρδιναλίων.

Σύμφωνα με την παράδοση, οι Πάπες θάβονται στις σπηλιές του Βατικανού, κάτω από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, όπου έχουν ταφεί σχεδόν 100 προκαθήμενοι, συμπεριλαμβανομένου του προκατόχου του Φραγκίσκου, Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ’. Ο Βενέδικτος, ο οποίος παραιτήθηκε το 2013 και απεβίωσε το 2022, αναπαύεται ήδη εκεί.

Ωστόσο, ο Πάπας Φραγκίσκος ανακοίνωσε το 2023 ότι επέλεξε ως τόπο ταφής του τη Βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζόρε στη Ρώμη. Αυτή η επιλογή τον καθιστά τον πρώτο Πάπα εδώ και έναν αιώνα που θα ταφεί εκτός Βατικανού.

Παραδοσιακά, ο Πάπας ενταφιάζεται σε τρία φέρετρα: ένα από κυπαρίσσι, ένα από ψευδάργυρο και ένα από φτελιά, τοποθετημένα το ένα μέσα στο άλλο. Ωστόσο, ο Πάπας Φραγκίσκος έχει ζητήσει να ταφεί σε ένα απλό φέρετρο, φτιαγμένο από ξύλο και ψευδάργυρο, αποφεύγοντας την αυστηρή τήρηση της παραδοσιακής διαδικασίας.

Οι διαδικασίες διαδοχής του

Δύο με τρεις εβδομάδες μετά την κηδεία του Πάπα, το Κολέγιο των Καρδιναλίων θα συνέλθει στην Καπέλα Σιξτίνα για να πραγματοποιήσει το Κονκλάβιο, την άκρως μυστική διαδικασία εκλογής νέου Πάπα.

Τι είναι το παπικό κονκλάβιο;

Η διαδικασία για την επιλογή του επόμενου πάπα, μετά τον θάνατο ή την παραίτηση ενός πάπα, ονομάζεται παπικό κονκλάβιο. Το παπικό κονκλάβιο χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες διασφαλίζοντας ότι ο επόμενος διάδοχος στον θρόνο του Αγίου Πέτρου και επικεφαλής της Καθολικής Εκκλησίας επιλέγεται μέσω «προσευχής και καθοδήγησης από το Άγιο Πνεύμα».

Τι είναι το Κολέγιο των Καρδιναλίων;

Οι καρδινάλιοι είναι οι αρχαιότεροι κληρικοί (ιερείς) στην Καθολική Εκκλησία κάτω από τον πάπα. Αν και ιστορικά ήταν ο τοπικός κλήρος της Ρώμης, σήμερα είναι επίσκοποι σημαντικών «εδρών» (επισκοπών) από όλο τον κόσμο ή επικεφαλής τμημάτων του Βατικανού ή κάποιοι ιερείς ή επίσκοποι τους οποίους ο πάπας επιθυμεί προσωπικά να τιμήσει. Είναι αναγνωρίσιμοι από τα διακριτικά κόκκινα άμφια τους και αποτελούν το «Κολέγιο των Καρδιναλίων».

Οι πόρτες σφραγίζονται και κλειδώνονται

Την ημέρα της ψηφοφορίας, η Καπέλα Σιξτίνα, με τη φημισμένη οροφή της ζωγραφισμένη από τον Μιχαήλ Άγγελο, σφραγίζεται και οι καρδινάλιοι, οι οποίοι έχουν δώσει όρκο εχεμύθειας, κλειδώνονται μέσα.

Ποιος επιλέγει τον επόμενο πάπα;

Μόνο οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών έχουν το δικαίωμα να ψηφίσουν για την εκλογή του νέου Πάπα. Περίπου 120 καρδινάλιοι συμμετέχουν στη διαδικασία, ψηφίζοντας μυστικά. Καθένας γράφει το όνομα του υποψήφιου της επιλογής του σε ένα ψηφοδέλτιο, το οποίο τοποθετεί σε ένα δισκοπότηρο στην κορυφή της Αγίας Τράπεζας.

Αν κανένας υποψήφιος δεν συγκεντρώσει την απαιτούμενη πλειοψηφία των δύο τρίτων, η διαδικασία συνεχίζεται με επόμενο γύρο ψηφοφορίας. Κάθε ημέρα μπορούν να πραγματοποιηθούν έως και τέσσερις γύροι.

Μετά την καταμέτρηση των ψήφων, τα ψηφοδέλτια καίγονται σε μια ειδική σόμπα μέσα στην Καπέλα Σιξτίνα, η οποία έχει προετοιμαστεί εκ των προτέρων από τους πυροσβέστες του Βατικανού. Παράλληλα, μια δεύτερη σόμπα καίει χημικές ουσίες που στέλνουν σήματα καπνού μέσω της καμινάδας προς τον έξω κόσμο: μαύρος καπνός υποδηλώνει ότι δεν έχει εκλεγεί Πάπας, ενώ λευκός καπνός σημαίνει ότι η εκλογή ολοκληρώθηκε επιτυχώς.

Όταν εκλεγεί ο νέος Πάπας, εμφανίζεται στο μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου και ανακοινώνεται επίσημα με τη φράση: «Habemus Papam – Έχουμε Πάπα».