Πίσω από τα τείχη του Βατικανού: Οι πιθανοί διάδοχοι του Πάπα Φραγκίσκου – Πώς γίνεται η μυστική εκλογή

Με τη λήξη του επίσημου πένθους για την εκδημία του Πάπα Φραγκίσκου, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία καλείται να προχωρήσει στη μυστική και ιστορικής σημασίας διαδικασία εκλογής του νέου Ποντίφικα, γνωστή ως Παπικό Κονκλάβιο.

Η διαδικασία αυτή, που παραμένει σχεδόν αμετάβλητη εδώ και 800 χρόνια, βασίζεται σε επαναλαμβανόμενους γύρους ψηφοφορίας μέχρι να επιτευχθεί συναίνεση για τον νέο ηγέτη της Καθολικής Εκκλησίας, που εκπροσωπεί 1,4 δισεκατομμύρια πιστούς σε όλο τον κόσμο.

Αν και ακόμα δεν έχει ανακοινωθεί επίσημη ημερομηνία για την έναρξη του Κονκλαβίου —λέξη που προέρχεται από το λατινικό conclāve, που σημαίνει “κλειδωμένο δωμάτιο“— οι καρδινάλιοι συναντήθηκαν την Τρίτη 22 Απριλίου για να συζητήσουν τον χρονικό ορίζοντα, χωρίς να υπάρξει συγκεκριμένη ανακοίνωση.

Σύμφωνα με τον κανονισμό, δικαίωμα ψήφου έχουν μόνο οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών. Αν και επίσημα οποιοσδήποτε καθολικός άνδρας μπορεί να εκλεγεί Πάπας, στην πράξη, εδώ και αιώνες, ο εκλεγμένος Ποντίφικας προέρχεται αποκλειστικά από τις τάξεις των καρδιναλίων.

Το ιστορικό προηγούμενο

Η ιστορία έχει δείξει ότι σπάνια η επιλογή του εκάστοτε Πάπα γίνεται από τις τάξεις των papabili, δηλαδή, από εκείνους που τα ονόματά τους έχουν ακουστεί ως πιθανοί διάδοχοι.

Μία από τις σπάνιες φορές που η ρήση «όποιος μπαίνει στον Κονκλάβιο ως Πάπας βγαίνει ως καρδινάλιος» δεν επιβεβαιώθηκε ήταν το 1963 όταν εξελέγη το φαβορί και καρδινάλιος του Μιλάνου, Τζιοβάνι Μοντίνι ως Παύλος ο ΣΤ’. Το 1978 με το θάνατό του η αλήθει της ρήσης επιεβεβαιώθηκε καθώς ήταν η χρονιά που η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία άλλαξε τρεις Πάπες.

Μετά το θάνατό του εξελέγη Πάπας ο καρδινάλιος Αλμπίνο Λουτσιάνι, ο οποίος πέθανε μετά από ένα μήνα και είχε το όνομα Ιωάννης Παύλος ο Α’. Ακολούθησε η μη αναμενόμενη εκλογή του Καρδιναλίου της Κρακοβίας, Καρόλ Βοϊτίλα, που επέλεξε το όνομα Ιωάννης Παύλος ο Β’. Το δεύτερο Κονκλάβιο του 1978 ήταν το τελευταίο του 20ου αιώνα, καθώς ο Ιωάννης Παύλος ο Β’ παρέμεινε στον παπικό θρόνο μέχρι το θάνατό του το 2005.

Ακολούθησε η εκλογή του Γερμανού Γιόζεφ Ράτζινγκερ που πήρε το όνομα Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ αν και κάποιους ψήφους πήρε στην ψηφοφορία και ο Φραγκίσκος, ο τότε Καρδινάλιος Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο από την Αργεντινή. Όχι αρκετές με το Κονκλάβιο να τον εκλέγει τελικά το 2013 στο θώκο ύστερα από την παραίτηση του Βενέδικτου.

Πότε θα ξεκινήσει το Κονκλάβιο;

Μετά τον θάνατο του Πάπα, ξεκινά στο Βατικανό μια παραδοσιακή περίοδος πένθους εννέα ημερών. Αυτή ονομάζεται Νovendiales.

Η κηδεία του Πάπα θα πρέπει να πραγματοποιηθεί «μεταξύ της τέταρτης και της έκτης ημέρας μετά τον θάνατο». Η κηδεία του Φραγκίσκου έγινε το Σάββατο (26/4) παρουσία χιλιάδων πιστών και δεκάδων ξένων ηγετών.

Η διαδικασία εκλογής νέου Πάπα ξεκινά συνήθως μεταξύ 15 και 20 ημερών μετά τον θάνατο του Ποντίφικα. Ο Καμερλένγκο, είναι ένας καρδινάλιος που επιλέγεται από τον Πάπα και έχει την ευθύνη της οργάνωσης της εκλογικής διαδικασίας του Κονκλαβίου.

Ο νυν Καμερλένγκο είναι ο Καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ, ένας ιρλανδικής καταγωγής Αμερικανός ιεράρχης που κατέχει τη θέση από το 2019.

Ο ρόλος του Καμερλένγκο δεν είναι μονοδιάστατος καθώς επιβλέπει και τη διαδικασία της παπικής ταφής. Έχει την ευθύνη για τη χρήση του τελετουργικού σφυριού για την καταστροφή του δαχτυλιδιού που χρησιμοποιούσε ο Πάπας Φραγκίσκος για τη σφράγιση εγγράφων, διασφαλίζοντας ότι δεν θα υπάρχουν πιθανότητες πλαστογράφησης.

Είναι επίσης ο καρδινάλιος που σφραγίζει την πόρτα του γραφείου και του υπνοδωματίου του Πάπα με μια παραδοσιακή κόκκινη κορδέλα.

Πώς λειτουργεί το Κονκλάβιο;

Για να ξεκινήσει η διαδικασία του Κονκλαβίου, υπάρχει μια ειδική πρωινή λειτουργία, μετά την οποία οι 135 καρδινάλιοι σε ηλικία ψήφου συγκεντρώνονται μέσα στην εξαιρετικά διακοσμημένη Καπέλα Σιστίνα. Αυτή είναι η έδρα όλων των Παπικών Κονκλαβίων από το 1858.

Οι κανόνες για την εκλογή ενός πάπα αναθεωρήθηκαν τελευταία φορά το 1996 υπό τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’ και η διαδικασία έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητη από τότε. Μετά τον θάνατο ενός Πάπα, οι καρδινάλιοι πραγματοποιούν μια σειρά συναντήσεων που ονομάζονται γενικές συναθροίσεις για να συζητήσουν το μέλλον της Εκκλησίας.

Ενώ και οι 252 καρδινάλιοι μπορούν να συμμετάσχουν σε αυτές τις συναντήσεις, μόνο 135 είναι κάτω των 80 ετών και επομένως είναι επιλέξιμοι να συμμετάσχουν στο Κονκλάβιο.

Αφού συγκεντρωθούν οι καρδινάλιοι, ηχεί η κραυγή «extra omnes» (όλοι έξω) και οι καρδινάλιοι – οι οποίοι έχουν δώσει όρκο μυστικότητας – θα κλειδωθούν μέσα στο Κονκλάβιο μέχρι να μπορέσουν να επιλέξουν τον νέο Πάπα. Εκτός από τους καρδινάλιους μέσα στην αίθουσα μένουν υπάλληλοι του Βατικανού και γιατροί.

Οι καρδινάλιοι κάθονται και στις δύο πλευρές της Καπέλας Σιστίνα, ενώ ο όρκος μυστικότητας ισχύει και μετά από την εκλογή του νέου επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας χωρίς την άδεια του οποίου δεν μπορούν να προβούν σε αποκαλύψεις.

Σε αντίθετη περίπτωση κινδυνεύουν με αφορισμό ή απομάκρυνση από τις τάξεις της Εκκλησίας.

Παραδίδουν τα τηλέφωνά τους και δεν επιτρέπονται εφημερίδες, τηλεόραση, γράμματα ή μηνύματα. Το παρεκκλήσι ελέγχεται επίσης για συσκευές ακρόασης πριν και κατά τη διάρκεια του κονκλαβίου.

Οι καρδινάλιοι κοιμούνται και τρώνε σε έναν ειδικά κατασκευασμένο ξενώνα, το σπίτι της Αγίας Μάρθας, κοντά στην Καπέλα Σιστίνα, όπου ζούσε ο Πάπας Φραγκίσκος τα τελευταία 12 χρόνια.

Πρόκειται για μία από τις αλλαγές του 1996 που έκανε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β’. Μέχρι τότε οι καρδινάλιοι κοιμόντουσαν σε ράντζα σε κελιά στο βρίσκονταν περιμετρικά της Καπέλα Σιστίνα. Το πρώτο Κονκλάβιο έγινε στο χώρο το 1492 και από το 1878 μέχρι και σήμερα όλες οι διεργασίες για την εκλογή του νέου Ποντίφικα διεξάγονται εκεί.

Υπάρχει ένα διάλειμμα για προσευχή και περισυλλογή μετά από κάθε επτά ψηφοφορίες. Το μεγαλύτερο σε διάρκεια παπικό Κονκλάβιο στη σύγχρονη ιστορία ήταν το 1922, όταν οι καρδινάλιοι χρειάστηκαν πέντε ημέρες για να επιλέξουν τον νέο τους ηγέτη.

Το σποτέλεσμα του πρώτου γύρου ψηφοφορίας σπάνια αποκαλύπτεται την ίδια ημέρα. Μέσα από ένα μείγμα ομιλιών, προσευχής, περισυλλογής και ενίοτε έντονης αντιπαράθεσης οι καρδινάλιοι επιλέγουν τους υποψηφίους μέσω διαδοχικών γύρων ψηφοφορίας.

Ακολουθούν μερικοί από τους υποψηφίους:

• Πιερμπατίστα Πιτσαμπάλα

Ο Πιερμπατίστα Πιτσαμπάλα, 60 ετών, Ιταλός και ανώτατος αξιωματούχος του Βατικανού για τις υποθέσεις της Μέσης Ανατολής, θεωρείται πιθανός υποψήφιος. Αν και έγινε Καρδινάλιος μόλις το 2023, η εμπειρία του σε μία από τις «θερμότερες» ζώνες συγκρούσεων στον κόσμο τον βοήθησε να αναδειχθεί.

Ο Καρδινάλιος Πιτζαμπάλα θα είναι ο πρώτος Ιταλός πάπας από τον Ιωάννη Παύλο Α’ το 1978, αλλά οι ειδικοί αναφέρουν ότι θεωρείται διεθνής προσωπικότητα και απομακρυσμένος από την πολιτική του Βατικανού, έχοντας περάσει στην Ιερουσαλήμ μεγάλο μέρος της καριέρας του.

Επίσης, έχει γενικά αποφύγει τις διαμάχες σχετικά με τη δογματική, προοπτική που, σύμφωνα με τους ειδικούς, θα μπορούσε να τον βοηθήσει να εξασφαλίσει την απαραίτητη πλειοψηφία των 2/3 στο Κολλέγιο των Καρδιναλίων, αν και ορισμένοι θεωρούν ότι είναι πολύ νέος για τον ρόλο αυτόν.

• Πιέτρο Παρολίν

Ο Καρδινάλιος Πιέτρο Παρολίν, 70 ετών, είναι ο δεύτερος στην ιεραρχία του Πάπα Φραγκίσκου από το 2013, όταν ο Φραγκίσκος τον διόρισε υπουργό Εξωτερικών. Σε αυτό το αξίωμα, είναι υπεύθυνος για την εποπτεία των εσωτερικών υποθέσεων της εκκλησίας και την καθοδήγηση της εξωτερικής πολιτικής.

Με ήπιο τρόπο ομιλίας και όντας μετριοπαθής, ο Παρόλιν είναι βαθιά εξοικειωμένος με την Κουρία, την κεντρική διοίκηση της Εκκλησίας, καθώς και με το ευρύ διεθνές δίκτυο του Βατικανού, έχοντας υπηρετήσει για πάνω από 20 χρόνια ως διπλωμάτης και υφυπουργός στο όργανο με έδρα το Βατικανό, που επιβλέπει τις διεθνείς σχέσεις του.

Μιλά άπταιστα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και ισπανικά και έχει μιλήσει σε διεθνείς συνέδρια για τη σύγκρουση ανάμεσα σε Ισραήλ και Παλαιστίνη, την κλιματική αλλαγή αλλά και κοινωνικά ζητήματα.

Επιπλέον, είναι ειδικός για την Ασία και οι παρατηρητές του Βατικανού τον θεωρούν τον ιθύνοντα νου πίσω από την πρόοδο που έχει σημειώσει το Βατικανό τα τελευταία χρόνια στην οικοδόμηση σχέσεων με την Κίνα και το Βιετνάμ.

• Φρίντολιν Αμπογκό

Ο Φρίντολιν Αμπογκό, 65 ετών, αρχιεπίσκοπος της Κινσάσα, πρωτεύουσας της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, θεωρείται πιθανός υποψήφιος από τότε που ο Φραγκίσκος τον έχρισε Καρδινάλιο, το 2019.

Ο Πάπας Φραγκίσκος είχε από καιρό παροτρύνει την Καθολική Εκκλησία να «πάει στις περιφέρειες», εννοώντας τις κοινότητες της Αφρικής και της Ασίας, όπου η εκκλησία είναι πιο ζωντανή. Ένα επίμονο ερώτημα είναι πότε η Εκκλησία θα ενισχύσει αυτή τη δέσμευση επιλέγοντας έναν Πάπα από την Αφρική. Οι καθολικοί αποτελούν περίπου το 18% του πληθυσμού της ηπείρου και παράγουν περισσότερους σεμιναριστές από οιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου.

Ο Πάπας Φραγκίσκος, Αργεντινός, ήταν ο πρώτος μη Ευρωπαίος που ηγήθηκε της Εκκλησίας από το 741. Παρ’ όλα αυτά, ο Φραγκίσκος προερχόταν από οικογένεια με ιταλικές ρίζες.

Ωστόσο, η επιλογή οιουδήποτε διαδόχου από την Αφρική ενέχει μία ορισμένη παράδοξη κατάσταση. Αν και θα αποτελούσε ρήξη με την παράδοση, η καθολική ιεραρχία στην Αφρική είναι από τις πλέον συντηρητικές.

Ο Αμπογκό ήταν στενός συνεργάτης του Πάπα Φραγκίσκου, ένα από τα μόλις εννέα μέλη μίας συμβουλευτικής ομάδας γνωστής ως Συμβούλιο των Καρδιναλίων. Ωστόσο, ο Καρδινάλιος ηγήθηκε της αντιπολίτευσης στην απόφαση του Φραγκίσκου το 2023 ότι η εκκλησία πρέπει να ευλογεί τα ομόφυλα ζευγάρια.

• Λουίς Αντόνιο Τάγκλε

Ο Λουίς Αντόνιο Τάγκλε, 67 ετών, ένας φιλελεύθερος Καρδινάλιος από τις Φιλιππίνες, τον οποίο οι σχολιαστές έχουν ονομάσει «Ασιατικός Φραγκίσκος», θεωρείται εδώ και χρόνια ο επικρατέστερος υποψήφιος για το αξίωμα του Πάπα.

Ορίστηκε Kαρδινάλιος από τον Πάπα Βενέδικτο XVI το 2012 και θα είναι ο πρώτος Πάπας από τη Νοτιοανατολική Ασία.

Σύμμαχος του Φραγκίσκου, ο συχνά χαμογελαστός Kαρδινάλιος Τάγκλε είναι γνωστός με το παρατσούκλι «Τσίτο». Η ιδιαίτερα φιλική του προσέγγιση συνάδει με την προσοχή που δίνει ο Φραγκίσκος στους φτωχούς και τους άπορους των αναπτυσσόμενων χωρών, όπου έχει ζήσει και εργαστεί.

Συνόδευσε τον Φραγκίσκο ή βοήθησε στην προετοιμασία των ταξιδιών του στην Ασία, συμπεριλαμβανομένης μίας εξαντλητικής ενδεκαήμερης περιοδείας στη Νοτιοανατολική Ασία και τον Ειρηνικό, το καλοκαίρι του 2024.

Προέρχεται από μία περιοχή του κόσμου όπου ο καθολικισμός εξακολουθεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και ο Φραγκίσκος έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην προσπάθεια να χτίσει μία εκκλησία με ένα λιγότερο ευρωκεντρικό μέλλον.

Ο Ταγκλέ θεωρήθηκε ευρέως ένας από τους πλέον υποσχόμενους υποψηφίους στο Κονκλάβιο του 2013, αλλά φαινόταν πολύ νέος για τη θέση, εκείνη την εποχή.

Διετέλεσε πρόεδρος της Διεθνούς Συνόδου της Εκκλησίας για την οικογένεια το 2014 και της Γενικής Συνέλευσης με το ίδιο θέμα τον επόμενο χρόνο, κατά την οποία οι ιεράρχες συμφώνησαν σε μία πιο περιεκτική προσέγγιση από την εκκλησία, αν και παρέμειναν αντίθετοι στον γάμο ομοφύλων.

• Ματέο Ζούπι

Ο Καρδινάλιος Ματέο Μαρία Ζούπι της Ιταλίας, 69 ετών, ξεχωρίζει μεταξύ των υποψηφίων που αντανακλούν την άποψη του Φραγκίσκου ότι η εκκλησία πρέπει να εκπροσωπεί και να υποστηρίζει τους φτωχούς.

Ο Φραγκίσκος προήγαγε τον προοδευτικό Ρωμαίο στο αξίωμα το 2019 και τού ανέθεσε διάφορες σημαντικές αποστολές. Ορισμένοι ειδικοί εικάζουν ότι ο Φραγκίσκος πιθανότατα θα τον προτιμούσε ως διάδοχο, αν και ο Πάπας δεν είχε εκφραστεί δημοσίως για το θέμα.

Ο Ζούπι έχει στενούς δεσμούς με την Sant’Egidio, μία καθολική κοινότητα γνωστή για την προσφορά στους φτωχούς και την επίλυση συγκρούσεων.

Παρατηρητές του Βατικανού τονίζουν ότι αυτή η ομάδα απέκτησε ολοένα και μεγαλύτερη επιρροή υπό τον Φραγκίσκο και ειδικοί υποψιάζονται ότι η στενή σχέση του Καρδινάλιου με την ισχυρή αυτήν κοινότητα θα μπορούσε να τον βοηθήσει να κερδίσει ψήφους. Όμως, η σχέση έχει επίσης προκαλέσει ανησυχίες ότι, αν εκλεγεί Πάπας, θα επηρεάζεται υπερβολικά από την ομάδα.

Το 2015, ο Φραγκίσκος τον διόρισε αρχιεπίσκοπο της Μπολόνια, μία από τις σημαντικότερες θέσεις στην Ιταλία. Εκεί, ο «Ντον Ματέο», όπως είναι γνωστός, συνέχισε να εργάζεται με φτωχούς και μετανάστες. «Η υποδοχή των μεταναστών είναι μία ιστορική πρόκληση για την Ευρώπη. Ο Χριστός μάς καλεί να τους βλέπουμε, να μην γυρίσουμε το πρόσωπο από την άλλη», έχει αναφέρει.

Τα τελευταία χρόνια, ο Φραγκίσκος διόρισε τον Ζούπι στον σημαντικό ρόλο του απεσταλμένου για θέματα της Ουκρανίας.

• Πίτερ Έρντο

Ο Πέτερ Έρντο της Ουγγαρίας, 72 ετών, ειδικός στο εκκλησιαστικό δίκαιο, αναμένεται να είναι ο επικρατέστερος μεταξύ των καρδιναλίων που επιθυμούν την επιστροφή στον συντηρητισμό των παπών Ιωάννη Παύλου Β’ και Βενέδικτου XVI.

Ο Ιωάννης Παύλος Β’ τον διόρισε αρχιεπίσκοπο του Εστέργκομ (Βουδαπέστη) το 2002 και τον επόμενο χρόνο του απένειμε το καρδινάλιο, καθιστώντας τον –σε ηλικία 50 ετών–τον νεότερο Καρδινάλιο της εποχής.

Ο Έρντο θεωρείται έξυπνος διπλωμάτης, ικανός να «χτίζει» γέφυρες με τους Kαθολικούς στη Λατινική Αμερική και την Αφρική και καλός στην προσέγγιση άλλων θρησκευτικών ομάδων. Συχνά έχει παρευρεθεί σε εκδηλώσεις μνήμης του Ολοκαυτώματος.

Επιπλέον, είναι γνωστός σε πολλούς από τους Δυτικούς ομολόγους του, έχοντας υπηρετήσει από το 2006 έως το 2016 ως πρόεδρος του Συμβουλίου των Επισκοπικών Συνόδων της Ευρώπης. Έχει γράψει πολλά βιβλία και μιλά / καταλαβαίνει αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ρωσικά και ισπανικά, γεγονός που του δίνει τη γλωσσική ικανότητα να υπηρετεί ένα παγκόσμιο ποίμνιο.

Έχει εκφραστεί κατά της αποδοχής των διαζευγμένων καθολικών στην κοινωνία και κατά της υποδοχής μεταναστών.

• Άντερς Αρμπορέλιους

Ο αρχιεπίσκοπος Άντερς Αρμπορέλιους της Στοκχόλμης, 75 ετών, ο οποίος προσηλυτίστηκε στον καθολικισμό σε ηλικία 20 ετών, είναι ο πρώτος καθολικός Καρδινάλιος της Σουηδίας.

Αν και η Σουηδία ήταν κάποτε κυρίως λουθηρανική και είναι πλέον σε μεγάλο βαθμό κοσμική, είναι μία από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες όπου η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια. Η ανάδειξη του Καρδινάλιου από τον Φραγκίσκο το 2017 θεωρήθηκε ως μία άλλη προσπάθεια προσέγγισης των χωρών όπου οι Καθολικοί αποτελούν μειονότητα.

Σε πρόσφατη συνέντευξη, ο Άρμπορελιους υπογράμμισε ότι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Εκκλησία είναι η οικοδόμηση γεφυρών σε έναν πολωμένο κόσμο, η ενίσχυση της επιρροής των γυναικών εντός της Εκκλησίας και η βοήθεια στις οικογένειες να μεταδώσουν την πίστη.

Προειδοποίησε και για πολιτικές τάσεις που ενδέχεται να διαιρέσουν την Εκκλησία. «Σε ορισμένα τμήματα της Εκκλησίας, η διαίρεση σε διάφορα ζητήματα μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο. Δεν πρέπει να σχηματίζουμε κόμματα εντός της Καθολικής Εκκλησίας», είχε επισημάνει.

Ο Αρμπορέλιους, που ανήκει στο θρησκευτικό τάγμα των Καρμελιτών, έχει εκφράσει, όπως και ο Φραγκίσκος, την υποστήριξη προς τους μετανάστες. Ωστόσο, εξέφρασε αντίθεση στην ευλογία των ομόφυλων ζευγαριών. Το 2006, υποστήριξε ότι η απόφαση της Λουθηρανικής Εκκλησίας της Σουηδίας να επιτρέψει τέτοιες ευλογίες θα δυσχεράνει τον διάλογο μεταξύ αυτής και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας