Ιωάννης Βικέλας: ο αρχιτέκτονας των Αθηνών

lead: Έχει σχεδιάσει τα πιο χαρακτηριστικά κτήρια της πόλης, εργάζεται ασταμάτητα ως αρχιτέκτονας από το 1958 κι αυτό το καλοκαίρι παρουσιάζει στο Μουσείο Μπενάκη, στην έκθεση «Αρχιτεκτονικές Αναζητήσεις», μερικά από τα… 879 συνολικά έργα του! Ο Ιωάννης Βικέλας μάς μιλάει για την αγαπημένη του Αθήνα και προτείνει ρεαλιστικές λύσεις, που θα την κάνουν πιο πράσινη κι αρκετά πιο όμορφη.

Πώς θα χαρακτηρίζατε την αισθητική της Αθήνας σήμερα;

Ανώνυμη, ουδέτερη και τελικά άσχημη! Δυστυχώς, το μάτι δεν αναπαύεται πουθενά και δεν υπάρχει αρχιτεκτονικά καμία νότα αισιοδοξίας. Με την αρχή της ανοικοδόμησης, που εγκαινιάστηκε στις δεκαετίες του ’50 και ’60 και κορυφώθηκε την περίοδο ’70-80, ένας χυλός πολυκατοικιών διαμόρφωσε μία Αθήνα με απρόσωπα χαρακτηριστικά. Παρατηρήστε διάφορες γειτονιές της, όπως το Παγκράτι, την Κυψέλη και τα Πατήσια, και δείτε ότι το αποτέλεσμα είναι μία πόλη χωρίς ψυχή.

Κάνοντας μία βόλτα στην Αθήνα, υπάρχει κάτι που σας αρέσει αρχιτεκτονικά;

Τα ελάχιστα νεοκλασικά σπίτια που έχουν απομείνει. Τέτοια είναι το Νομισματικό Μουσείο στην Πανεπιστημίου – όπου στεγάζονταν το αρχοντικό του Τσίλλερ- και, φυσικά, η υπέροχη τριλογία Ακαδημία-Πανεπιστήμιο-Βιβλιοθήκη.

Διάβασα ότι έχετε ασχοληθεί πολύ με αποκαταστάσεις κι ανακαινίσεις ιστορικών κτηρίων στην Αθήνα. Ποιο είναι το αγαπημένο σας κτήριο;

Έχω αδυναμία στο Υπουργείο Εξωτερικών, γιατί δεν αποτελεί ένα τυπικό κτήριο υπουργείου. Κατάφερε, χρησιμοποιώντας μία σύγχρονη γλώσσα αρχιτεκτονικής, να δώσει αυτό τον δημόσιο χαρακτήρα που έπρεπε και να ξεχωρίσει για την επισημότητά του. Δεν θα ξεχάσω πως, όταν αντίκρισα το κτήριο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ισπανίας στη Μαδρίτη, σκέφτηκα πως, αν αυτό ξεχνούσε τον τίτλο του, θα θύμιζε οποιοδήποτε μεγάλο, εμπορικό κέντρο και θα μπορούσε άνετα να στεγάσει τα γραφεία της Coca Cola!

Η Αθήνα έχει προδιαγραφές ανάλογες του εξωτερικού, όσον αφορά στην αρχιτεκτονική της;

Στις «προδιαγραφές» συμπεριλαμβάνονται δύο πράγματα: Ο διαθέσιμος χώρος, που πλέον δεν υπάρχει, και η θέληση των δημιουργών, δηλαδή του ιδιοκτήτη-επιχειρηματία και του αρχιτέκτονα. Πρέπει και οι δύο να θελήσουν να δώσουν μία άλλη εικόνα, μακριά από την υπάρχουσα και ταπεινωτική για την πόλη. Τα τελευταία χρόνια, πολλοί νέοι συνάδελφοι μ’ εξαιρετικό ταλέντο δίνουν ελπιδοφόρα και σημαντικά δείγματα γραφής. Το κακό, όμως, έχει ήδη γίνει…

Συνηθίζετε να λέτε ότι «θρηνούμε» για την έλλειψη πρασίνου. Πώς μπορεί να διορθωθεί αυτό;

Αυτή η εικόνα του πολτού της Αθήνας μπορεί πράγματι να βελτιωθεί μέσα από μικρές αντιθέσεις κι οάσεις. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ξαφνικά η πόλη θ’ αποκτήσει το πράσινο που της αναλογεί. Η πρότασή μου, λοιπόν, ήταν να διαθέσει το κράτος δύο πράγματα που δεν του κοστίζουν τίποτα. Σ’ ένα συγκεκριμένο οικόπεδο ή μία ομάδα οικοπέδων να δώσει δύο φορές το συντελεστή που επιτρέπεται και πολλαπλάσιο ύψος, τέσσερις ή πέντε φορές, από αυτό που ισχύει.

Έχετε πει ότι «οι ουρανοξύστες είναι πάντα μία υπερήφανη αναφορά στην ανθρώπινη δυνατότητα να κτίζει ολοένα ψηλότερα». Είστε υπέρ της παρουσίας ψηλών κτηρίων στο κέντρο της πόλης;

Δεν είμαι υπέρ του να γίνει η Αθήνα η καινούρια Νέα Υόρκη, αλλά είμαι υπέρ του να υπάρξουν ελάχιστες νησίδες αντίθεσης. Για παράδειγμα, αν μια περιοχή, όπως το Γαλάτσι, έχει 10.000 πολυκατοικίες κι αντικαταστήσουμε τις 50 από αυτές με ψηλότερα κτήρια και περισσότερο πράσινο, μειώνεται ο όγκος της ασχήμιας χωρίς τεράστιες αλλαγές. Με το συντελεστή που θα δώσει μία εταιρεία, με τη μέθοδο της αντιπαροχής, γκρεμίζει αυτό το μικρό κομματάκι του «πολτού» και τοποθετεί στη θέση του τρία ή τέσσερα ψηλά κτήρια. Έτσι, εκεί που ο ακάλυπτος ήταν 30 %, τώρα γίνεται 80%! Δημιουργείται, δηλαδή, ένα μικρό πάρκο και οι άνθρωποι από τα άθλια διαμερίσματα θα ζουν μέσα στον ήλιο και το πράσινο.

Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι αυτή η ιδέα είναι ρεαλιστική;

Αν διαβάσει κάποιος αυτή την πρόταση, μπορεί να πει «Μα καλά, οι άνθρωποι που μένουν εκεί, πού θα πάνε;» Απαντάω, λοιπόν, ότι με το συντελεστή, που για το κράτος δεν είναι τίποτα, παρέχεται η δυνατότητα σε μία κατασκευαστική να κρατήσει το μισό συντελεστή για τα έξοδα και με τον άλλο μισό να εγκαταστήσει τους ανθρώπους, των οποίων τα σπίτια θα γκρεμίσει.

Έχετε υποβάλλει επίσημα αυτή την πρόταση;

Όχι, πουθενά. Δεν νομίζω ότι θ’ ασχοληθούν για να καταλάβουν.

Τάσσεστε υπέρ της απελευθέρωσης κάθε αρχιτεκτονικού περιορισμού, αλλά με αντίστοιχη πρόνοια για τις περιοχές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Ποιες ασφαλιστικές δικλείδες προτείνετε;

Εφόσον η παρουσία αυτών των ψηλών κηρίων ενοχλούσε αρχαιολογικούς χώρους ή μνημεία, έπρεπε να θεσμοθετηθεί μία ακτίνα ασφαλείας 30-40 χιλιομέτρων. Όσο δηλαδή απέχει κι ο Πύργος των Αθηνών από την Ακρόπολη. Σημαντικό ακόμη είναι να υπάρχει μία υψηλής στάθμης αισθητική για την επίτευξη της άρτιας αρχιτεκτονικής. Θέλουμε αυτά τα κτήρια να προβάλλουν την ομορφιά κι όχι την ασχήμια τους. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω ενός πανελλήνιου κι ανοιχτού διαγωνισμού. Όποιος αρχιτέκτονας θελήσει να φτιάξει ένα ψηλό κτήριο, οφείλει να περνάει πρώτα από μία αυστηρή επιτροπή ειδικών, αλλά κι από μία επιτροπή κοινού, για περισσότερο δίκαιο αποτέλεσμα.

Με αφορμή το αφιέρωμά μας στον Πύργο των Αθηνών, θα ήθελα να μου πείτε τη δική σας πλευρά για τη γέννηση της ιδέας του πρώτου ουρανοξύστη στην πόλη.

Εκείνα τα χρόνια είχα μία εξαιρετικά πετυχημένη συνεργασία με την επιχειρηματική εταιρεία Αλβέρτης-Δημόπουλος. Έτυχε, λοιπόν, αυτή η κατασκευαστική ν’ αγοράσει το οικόπεδο. Τότε με πήραν τηλέφωνο για να με πληροφορήσουν ότι αυτό το έργο είναι πολύ σημαντικό και μεγάλο ρίσκο για εκείνους. Γι’ αυτόν το λόγο, ήθελαν να πάρουν έναν διάσημο ξένο αρχιτέκτονα μ’ εμπειρία στους ουρανοξύστες. Η απάντησή μου ήταν: «Έχετε δίκιο».

Πώς αναλάβατε, τελικά, το έργο;

Μετά από 3-4 μήνες μού ζήτησαν να το προχωρήσω.

Τους είχατε ήδη προτείνει κάποιο σχέδιο;

Όχι, κανένα. Τότε ξεκίνησαν τα σχέδια κι έτσι έγινε ο Πύργος…

Είδα μάλιστα στην έκθεση ότι η αρχική μελέτη σας είχε απορριφθεί. Για ποιο λόγο;

Θεωρήθηκε ότι η πρότασή μου είχε διεθνή χαρακτήρα. Πράγματι, ήθελα ν’ ανταγωνιστώ τους σπουδαίους ουρανοξύστες που κατασκευάζονταν ανά τον κόσμο και ο Πύργος να σταθεί αντάξια δίπλα τους. Έκριναν, όμως, ότι το κτήριο έπρεπε να έχει ελληνικό χαρακτήρα κι αναγκάστηκα να του δώσω περισσότερα χαρακτηριστικά ελληνοπρέπειας.

Πώς προέκυψε η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη;

Ο διευθυντής του μουσείου, κος Δεληβοριάς, μου έστειλε μία επιστολή πριν από κάποιους μήνες, την οποία μου έλεγε ότι ήρθε η κατάλληλη στιγμή να παρουσιάσω μερικά από τα έργα μου.

Η επιλογή των έργων που τελικά παρουσιάζονται στην έκθεση ήταν αποκλειστικά δική σας;

Ήταν δική μου και, μάλιστα, όταν είδα από πόσα έργα έπρεπε να διαλέξω, τρόμαξα! Δεν είχα ασχοληθεί ποτέ να δω αναλυτικά τι έχω κάνει από το 1958 μέχρι το 2010.

Κοιτώντας τα έργα σας στην έκθεση, τι είναι αυτό που πιστεύετε ότι σας χαρακτηρίζει ως αρχιτέκτονα;

Αποφεύγω να επαναλαμβάνομαι, προσπαθώ ν’ ανακαλύπτω καινούριες εκφραστικές δυνατότητες και θέλω τα έργα μου ν’ αγγίζουν το θεατή.

Οι ιδέες σας, από τα πρώτα ακόμη έργα, είναι ιδιαίτερα φρέσκες και μοντέρνες. Εκτός από τη συνεχή μελέτη, ταξιδεύετε συχνά στο εξωτερικό για νέα ερεθίσματα;

Το μυαλό και η ψυχή χρειάζονται τροφοδότηση. Ο κόσμος είναι τόσο μεγάλος και πλούσιος, για να τον αγνοείς!

Ο Ιωάννης Βικέλας:

• Γεννήθηκε το 1931 στο Παρίσι.
• Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
• Μετείχε ενεργά σε αρχιτεκτονικά συνέδρια σε Μεξικό, Παρίσι, Βελιγράδι, Άμστερνταμ, Σικάγο και Βερολίνο.
• Έχει ασχοληθεί με ποικίλα θέματα εσωτερικού χώρου, από τα οποία ξεχωρίζουν αυτά της Βουλής των Ελλήνων και της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.
• Για τα έργα του έχουν γραφτεί άρθρα και τόσο στον ξένο Τύπο όσο και σε έγκυρα αρχιτεκτονικά περιοδικά της Ευρώπης.

INFO

Η έκθεση «Ιωάννης Βικέλας, Αρχιτεκτονικές Αναζητήσεις 1958-2010» εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη (Κτήριο οδού Πειραιώς, Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, τηλ. 210 3453111) στις 9 Ιουνίου 2010 και θα διαρκέσει μέχρι τις 25 Ιουλίου.

Είσοδος; ελεύθερη

Ωράριο λειτουργίας: Τετάρτη, Πέμπτη, Κυριακή 10:00-22:00, Παρασκευή-Σάββατο 09:00-18:00