Ζοζέ Σαραμάγκου: Ο Πορτογάλος συγγραφέας που «επαναστάτησε» το Νόμπελ Λογοτεχνίας

Σαν σήμερα, στις 8 Οκτωβρίου του 1998, η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε μια ιστορική απόφαση: το Νόμπελ Λογοτεχνίας απονεμόταν για πρώτη φορά σε Πορτογάλο συγγραφέα, τον Ζοζέ Σαραμάγκου. Αυτή η βράβευση δεν ήταν απλά μια αναγνώριση της λογοτεχνικής του αξίας, αλλά και μια επιβράβευση για ένα έργο που συνδύαζε την κοινωνική κριτική με τον μαγικό ρεαλισμό, δίνοντας φωνή στους «απόκληρους» της ιστορίας.

Η ζωή και το έργο ενός «επαναστάτη»

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου γεννήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 1922, σε ένα μικρό χωριό της Πορτογαλίας. Η ζωή του ήταν ένα ταξίδι γεμάτο δυσκολίες. Προερχόμενος από μια φτωχή οικογένεια αγροτών, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο σε νεαρή ηλικία για να εργαστεί ως μηχανικός. Η αυτομόρφωση ήταν το κλειδί για την είσοδό του στον κόσμο της λογοτεχνίας. Άρχισε να γράφει από νωρίς, αλλά η αναγνώριση άργησε να έρθει.

Το έργο του χαρακτηρίζεται από έναν ιδιαίτερο, μοναδικό τρόπο γραφής. Χρησιμοποιούσε συχνά τη μακροπερίοδο πρόταση, παραλείποντας τα εισαγωγικά και τα σημεία στίξης, δημιουργώντας έτσι μια αδιάκοπη ροή σκέψεων που καθρέφτιζε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο ανθρώπινος νους. Ο ίδιος έλεγε πως «ο στόχος μου δεν είναι να δυσκολέψω τον αναγνώστη, αλλά να τον αναγκάσω να συμμετάσχει στη διαδικασία».

Τα βιβλία του είναι γεμάτα συμβολισμούς και αλληγορίες. Ο Σαραμάγκου χρησιμοποιούσε φανταστικά σενάρια για να εξετάσει αληθινά, υπαρξιακά ερωτήματα. Στο μυθιστόρημά του «Η Πορτογαλία των Δύο Χιλιάδων Ετών», παρουσιάζει μια χώρα που αποσπάται από την Ευρώπη και γίνεται ένα πλωτό νησί, ως αλληγορία για την πολιτισμική και πολιτική της απομόνωση. Στην «Πολιορκία της Λισαβόνας», ένας επιμελητής βιβλίων ξαναγράφει την ιστορία, θέτοντας ερωτήματα για την αλήθεια και τη μυθοπλασία.

Η «Τυφλότητα» και η παγκόσμια αναγνώριση

Ένα από τα πιο εμβληματικά του έργα, «Περί Τυφλότητας», ήταν αυτό που του χάρισε την παγκόσμια φήμη. Το μυθιστόρημα περιγράφει μια επιδημία «λευκής τύφλωσης» που πλήττει μια ολόκληρη πόλη, αποκαλύπτοντας την ανθρώπινη φύση στα όριά της. Ο Σαραμάγκου, μέσα από αυτή την αλληγορία, εξετάζει την ηθική, την αλληλεγγύη και τη διάβρωση των κοινωνικών δομών. Το βιβλίο μεταφράστηκε σε περισσότερες από 30 γλώσσες και έγινε ταινία το 2008.

Η βράβευση: Ένας φόρος τιμής στη μοναδικότητα

Όταν η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε ότι το Νόμπελ Λογοτεχνίας απονέμεται στον Σαραμάγκου, δικαιολόγησε την απόφασή της ως αναγνώριση «για την παραμυθένια και γεμάτη φαντασία προσέγγισή του, που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε μια ασταθή πραγματικότητα». Η βράβευση αυτή, που ήρθε σε μια περίοδο όπου το Νόμπελ Λογοτεχνίας είχε δεχθεί κριτική για την εμμονή του σε Ευρωπαίους συγγραφείς, έσπασε ένα φράγμα. Ο Σαραμάγκου έγινε ο πρώτος Πορτογάλος, αλλά και ο πρώτος συγγραφέας της Λατινικής Αμερικής, που τιμήθηκε με το βραβείο.

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου έφυγε από τη ζωή στις 18 Ιουνίου 2010, σε ηλικία 87 ετών. Η κληρονομιά του, ωστόσο, παραμένει ζωντανή. Με το έργο του, απέδειξε ότι η λογοτεχνία μπορεί να είναι ταυτόχρονα βαθιά πολιτική και εξαιρετικά ευφάνταστη. Ήταν ένας συγγραφέας που δεν φοβήθηκε να αμφισβητήσει το κατεστημένο, να δώσει φωνή στους αδικημένους και να μας υπενθυμίσει τη δύναμη της ανθρώπινης θέλησης.