Σαν σήμερα, 11 Οκτωβρίου 787: Η Ειρήνη η Αθηναία σώζει τις εικόνες και αλλάζει για πάντα την Ορθοδοξία
Ημερομηνία σταθμός, που έθεσε τέλος στην εικονομαχική έριδα και αποκατέστησε την ορθή τιμή των εικόνων
Το μακρινό 787 η Νίκαια λαμβάνει χώρα μια ιστορική Σύνοδος, που έμελλε να αλλάξει για πάντα την Ορθοδοξία. Πρόκειται για τη Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο ή αλλιώς Δεύτερη Σύνοδος της Νίκαιας, με την οποία καταδικάζεται η Εικονομαχία, τερματίζοντας θρησκευτικές και πολιτικές αναταράξεις που συνέβαιναν στην αυτοκρατορία.
Η Σύνοδος κατέληξε σε μια καθοριστική διάκριση: η λατρεία ανήκει μόνο στον Θεό, ενώ στις εικόνες προσφέρεται τιμητική προσκύνηση, όχι λατρεία. Με τον τρόπο αυτό, δικαιολογήθηκε θεολογικά η απεικόνιση του Χριστού και των αγίων, καθώς η Ενανθρώπηση έκανε αποδεκτή τη δυνατότητα να εικονίζεται η ανθρώπινη μορφή του Θεανθρώπου. Η απόφαση αυτή δεν ήταν απλώς μια νίκη για τους εικονολάτρες, αλλά διαμόρφωσε την ίδια την ταυτότητα της Ορθοδοξίας, η οποία από τότε συνδέεται άρρηκτα με την τέχνη και τη θεολογία της εικόνας.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η Σύνοδος της Νίκαιας αποτέλεσε και μια σπάνια στιγμή σύμπνοιας Ανατολής και Δύσης. Οι απεσταλμένοι του πάπα Αδριανού Α΄ συμμετείχαν ενεργά και επικύρωσαν τις αποφάσεις, δείχνοντας ότι για ένα σύντομο διάστημα, πριν το μεγάλο Σχίσμα του 1054, Ρώμη και Κωνσταντινούπολη μπορούσαν να σταθούν στο ίδιο στρατόπεδο. Αν και αργότερα η Δύση διατύπωσε ενστάσεις (όπως στα Libri Carolini επί Καρλομάγνου), εκείνη η στιγμή φάνηκε να ενώνει την Χριστιανοσύνη απέναντι σε μια κοινή πρόκληση.
Η στρατηγική της Ειρήνης της Αθηναίας
Ωστόσο, πίσω από τις θεολογικές αποφάσεις, κρυβόταν και μια πολιτική στρατηγική. Η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία, που κυβερνούσε ως επίτροπος του ανήλικου γιου της, βρήκε στη Σύνοδο την ευκαιρία να εδραιώσει την εξουσία της σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Παρουσιάστηκε ως προστάτιδα της Ορθοδοξίας, κέρδισε την υποστήριξη του κλήρου και εξουδετέρωσε τους στρατιωτικούς εικονομάχους, που αποτελούσαν την πιο επικίνδυνη αντίπαλη παράταξη. Η Σύνοδος της Νίκαιας δεν ήταν απλώς μια θεολογική καμπή, αλλά και ένα πολιτικό εργαλείο που της χάρισε κύρος και σταθερότητα.
Διαβάστε επίσης
Η σημασία της Συνόδου φάνηκε και στην πράξη: καθιερώθηκε ο κανόνας ότι σε κάθε Αγία Τράπεζα πρέπει να υπάρχουν λείψανα αγίων, ενώ οι εικονομάχοι κληρικοί καθαιρούνταν και οι λαϊκοί αφορίζονταν. Ταυτόχρονα, η τέχνη της εικόνας αναγεννήθηκε, εμπλουτίζοντας τον βυζαντινό πολιτισμό με αριστουργήματα που έφτασαν ως εμάς.
Η Δεύτερη Σύνοδος της Νίκαιας δεν έβαλε το οριστικό τέλος στην Εικονομαχία – η διαμάχη θα αναζωπυρωνόταν για ακόμη μισό αιώνα, μέχρι το 843. Ωστόσο, το 787 υπήρξε ο πρώτος μεγάλος σταθμός της νίκης των εικόνων και μια στιγμή που η θρησκευτική πίστη, η αυτοκρατορική πολιτική και η τέχνη συναντήθηκαν για να διαμορφώσουν την πορεία της Ορθοδοξίας.
