Κάρολος Κουν: Ο δημιουργός του Θεάτρου Τέχνης – 38 χρόνια από τον θάνατό του

Ο Κάρολος Κουν υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του ελληνικού θεάτρου, μία από τις πιο επιδραστικές προσωπικότητες που με τη ματιά του, τη διδασκαλία του και τις σκηνοθεσίες του έδωσε μια εντελώς νέα πνοή στον χώρο του πολιτισμού.

Η ζωή του σπουδαίου δημιουργού

Γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1908 στην Προύσα. Ο πατέρας του, Ερρίκος Κοέν, ήταν ένας εύπορος έμπορος με ρίζες ελληνικές και εβραϊκές, ενώ η μητέρα του, Μελπομένη Παπαδοπούλου, ήταν ελληνίδα ορθόδοξη.

Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε σε ένα περιβάλλον αστικής τάξης, μεγαλώνοντας με γκουβερνάντα γερμανικής καταγωγής και δεχόμενος ιδιαίτερα μαθήματα από διάφορους δασκάλους, συμπεριλαμβανομένου ενός ιερέα και μιας καθηγήτριας πιάνου. Από μικρός έδειξε καλλιτεχνικές ανησυχίες, δημιουργώντας μουσικές συνθέσεις στο οικογενειακό πιάνο και στήνοντας θεατρικά σκηνικά με τα έπιπλα του σπιτιού.

Ως έφηβος φοίτησε στη Ροβέρτειο Σχολή της Κωνσταντινούπολης, όπου ήρθε σε επαφή με μαθητές από διάφορες χώρες των Βαλκανίων. Εκεί συμμετείχε ενεργά στον θεατρικό όμιλο του σχολείου, υποδυόμενος κυρίως γυναικείους ρόλους. Μετά την καταστροφή της Σμύρνης, η ελληνική κοινότητα της σχολής υπέστη περιορισμούς στη γλωσσική εκπαίδευση. Όταν αποφοίτησε το 1928, διαπίστωσε πως οι συγγενείς του δεν ζούσαν πια στην Κωνσταντινούπολη.

Την ίδια χρονιά, ο Κουν ταξίδεψε στη Γαλλία για να σπουδάσει Αισθητική στη Σορβόννη. Το 1929 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα μαζί με τη μητέρα του και ξεκίνησε να εργάζεται ως καθηγητής Αγγλικών στο Κολέγιο Αθηνών. Εκεί, με τους μαθητές του, ανέβαζε μικρές θεατρικές παραστάσεις, ενώ ταυτόχρονα συμπλήρωνε το εισόδημά του διδάσκοντας αγγλικά στον Σύλλογο της Εθνικής Τράπεζας.

Η γνωριμία του με τον Φώτη Κόντογλου υπήρξε καταλυτική, καθώς, όπως έλεγε ο ίδιος, τον βοήθησε να ανακαλύψει βαθύτερα την ελληνική παράδοση. Στην προσπάθειά του να αναδείξει το λαϊκό στοιχείο στο θέατρο, το 1933 ίδρυσε τη «Λαϊκή Σκηνή» μαζί με τον Γιάννη Τσαρούχη και τον Διονύσιο Δεβάρη. Η ομάδα στεγάστηκε αρχικά σε έναν μικρό χώρο του Δημοτικού Θεάτρου. Η πρώτη τους παράσταση ήταν η Ερωφίλη του Χορτάτση, όπου ο Κουν εμπνεύστηκε τη σκηνοθετική του προσέγγιση από τις αγιογραφίες του Κόντογλου.

Το 1938 άφησε το Κολέγιο Αθηνών και συνεργάστηκε με γνωστούς θιάσους της εποχής. Ωστόσο, το όραμά του ήταν να δημιουργήσει έναν θίασο που να υπηρετεί το θέατρο ως τέχνη και όχι απλώς ως επάγγελμα. Το 1942, εν μέσω γερμανικής κατοχής, ίδρυσε το «Θέατρο Τέχνης». Οι πρόβες ξεκίνησαν σε ένα ταπεινό δωμάτιο στην οδό Ζωοδόχου Πηγής, με μαθητές που αργότερα έγιναν εξέχοντες ηθοποιοί.

Παρά τις οικονομικές δυσκολίες, το έργο του συνεχίστηκε. Το 1959, η παρουσίαση των Ορνίθων στο Ηρώδειο προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, με το κοινό να αποδοκιμάζει και την κυβέρνηση να παρεμβαίνει. Ωστόσο, το 1962, η ίδια παράσταση στο Παρίσι θριάμβευσε, κατακτώντας το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ των Εθνών.

Ο Κουν παρέμεινε αφοσιωμένος στην Ελλάδα, απορρίπτοντας προτάσεις για συνεργασίες σε μεγάλα θέατρα του εξωτερικού. Η μοναδική φορά που δέχτηκε να σκηνοθετήσει στο εξωτερικό ήταν το 1967, όταν ανέβασε τον Ρωμαίο και Ιουλιέτα στο Βασιλικό Σαιξπηρικό Θέατρο της Αγγλίας, με την παράσταση να αποσπά διθυραμβικές κριτικές.

Από το 1954 και μετά, το Θέατρο Τέχνης απέκτησε τη μόνιμη στέγη του στο «Υπόγειο» της οδού Ορφέως, αποτελώντας φυτώριο για ηθοποιούς, σκηνοθέτες και θεατρικούς συγγραφείς. Μέσα από το έργο του, το ελληνικό κοινό ήρθε σε επαφή με το σύγχρονο ξένο θέατρο, ενώ δόθηκε βήμα σε Έλληνες δραματουργούς όπως ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, η Λούλα Αναγνωστάκη και ο Δημήτρης Κεχαΐδης.

Διαβάστε επίσης: 45 χρόνια χωρίς την Γεωργία Βασιλειάδου: Ποια ήταν η σπουδαία Ελληνίδα ηθοποιός που πέθανε σαν σήμερα (12/02)

Στη δεκαετία του 1970, ο Κουν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το αρχαίο δράμα, ανεβάζοντας παραστάσεις όπως οι Πέρσες και η Ορέστεια, που άφησαν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στη θεατρική ιστορία. Το 1980, το Θέατρο Τέχνης έκανε το ντεμπούτο του στην Επίδαυρο με μια μνημειώδη παράσταση της Ορέστειας.

Το 1985, με την υποστήριξη της Πολιτείας, το Θέατρο Τέχνης απέκτησε και δεύτερη σκηνή στην Πλάκα. Παρόλο που η οικονομική κατάσταση του θεάτρου βελτιώθηκε, η υγεία του Κουν άρχισε να επιδεινώνεται. Στις 8 Φεβρουαρίου 1987 εισήχθη στο νοσοκομείο με έντονους πόνους στο στήθος και στις 14 Φεβρουαρίου έφυγε από τη ζωή, την ίδια ώρα που επρόκειτο να κάνει πρεμιέρα η τελευταία του σκηνοθετική δουλειά «Ο ήχος του όπλου» της Λούλας Αναγνωστάκη.