Από τη διαδοχή του Ανδρέα μέχρι τον Ανδρουλάκη: Το χρονικό της ανάδειξης όλων των προέδρων του ΠΑΣΟΚ
Η ανάδειξη της διαδικασίας εκλογής προέδρου σε μια δημοκρατική παράδοση
Το ΠΑΣΟΚ έχει σημαδέψει, μαζί με την Νέα Δημοκρατία, την ιστορία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, ως το κίνημα που έφερε την αλλαγή και τον εκσυγχρονισμό, ειδικά στο διάστημα από το 1981 έως το 2004, με μοναδική διακοπή την κυβέρνηση τριών χρόνων της Νέας Δημοκρατίας του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη από το 1990 έως το 1993.
Μετά την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου του 2009, όμως, το ΠΑΣΟΚ έχασε τη δυναμική του, τα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν μπήκε σε μία φάση παρατεταμένης εσωστρέφειας, καθώς οι πολίτες θεωρούσαν καθοριστική τη συμβολή του στην οικονομική χρεωκοπία της χώρας. Τα ποσοστά του συρρικνώθηκαν αρκετά, ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε ο βασικός πολιτικός φορέας του προοδευτικού κόσμου και το ΠΑΣΟΚ μετατράπηκε σε ένα μικρό κόμμα, που τα ποσοστά του κινούνταν σε μονοψήφια νούμερα.
Από το 2023 και έπειτα, υπό την ηγεσία του Νίκου Ανδρουλάκη, το ΠΑΣΟΚ εισήλθε σε μία νέα εποχή, με τα ποσοστά του να επιστρέφουν σε διψήφια επίπεδα. Ωστόσο, το κόμμα δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να κατακτήσει τη δεύτερη θέση, με τον ΣΥΡΙΖΑ, παρά τα σοβαρά εσωτερικά προβλήματα και τη μεγάλη διαφορά από τη Ν.Δ., να διατηρείται στη δεύτερη θέση σύμφωνα με τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών του Ιουνίου. Οι εκλογές στο ΠΑΣΟΚ θεωρούνται από πολλούς ως μία νέα αρχή, με την προϋπόθεση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα καταφέρει να ανακάμψει και το ΠΑΣΟΚ θα εισέλθει εκ νέου σε πορεία κυβερνησιμότητας.
Με αφορμή τις εσωκομματικές εκλογές στο ΠΑΣΟΚ για το δεύτερο γύρο, επιχειρούμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή στις ηγεσίες του κόμματος, κάθε μία από τις οποίες έπαιξε τον δικό της ρόλο σε κρίσιμες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας. Μέχρι σήμερα, το ΠΑΣΟΚ έχει γνωρίσει έξι προέδρους: τον ιστορικό ηγέτη και ιδρυτή Ανδρέα Παπανδρέου, τον Κώστα Σημίτη, τον Γιώργο Παπανδρέου, τον Βαγγέλη Βενιζέλο, τη Φώφη Γεννηματά και τον Νίκο Ανδρουλάκη. Μεταξύ μας, οι εκλογές του 1996 μας άρεσαν λίγο περισσότερο και για αυτό σας έχουμε ένα ξεχωριστό αφιέρωμα, αν και αναφερόμαστε αμέσως μετά στη «μάχη» του Κώστα Σημίτη με τον Άκη Τσοχατζόπουλο με επιγραμματικό τρόπο.
Ο εκσυγχονισμός δια ηγεσίας Σημίτη
Στις 15 Ιανουαρίου 1996, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργός της Ελλάδας, Ανδρέας Παπανδρέου, νοσηλευόταν με σοβαρά προβλήματα υγείας στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. Η νοσηλεία του είχε ξεκινήσει στις 20 Νοεμβρίου 1995, όταν εισήχθη εσπευσμένα λόγω αναπνευστικών προβλημάτων.
Μετά από δύο μήνες δοκιμασίας και με την υγεία του να θεωρείται μη αναστρέψιμη, άρχισαν στο νοσοκομείο οι πρώτες συζητήσεις για την παραίτηση του πρωθυπουργού, λόγω αδυναμίας εκτέλεσης των καθηκόντων του. Μετά από μια σειρά ιατρικών συμβουλίων και διαβουλεύσεων της οικογένειας Παπανδρέου με κορυφαία κυβερνητικά στελέχη, ο πρωθυπουργός υπέγραψε επιστολή παραίτησης κυριολεκτικά πάνω στο «κρεβάτι του πόνου».
Η μάχη για την πρωθυπουργία ξεκινά με αντιπάλους δύο υψηλόβαθμα στελέχη της εποχής: τον Άκη Τσοχατζόπουλο, που εκτελούσε καθήκοντα σκιώδους πρωθυπουργού κατά τη διάρκεια νοσηλείας του Ανδρέα Παπανδρέου, και τον Κώστα Σημίτη. Αυτοί οι δύο θα συγκρουστούν ξανά, αυτή τη φορά για την προεδρία του ΠΑΣΟΚ, μετά τον θάνατο του Παπανδρέου.
Στις 18 Ιανουαρίου 1996, συγκαλείται η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ για την εκλογή νέου πρωθυπουργού. Οι υποψήφιοι είναι τέσσερις: ο Άκης Τσοχατζόπουλος, ο Γεράσιμος Αρσένης, ο Κώστας Σημίτης και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος. Στην πρώτη ψηφοφορία, ο Σημίτης και ο Τσοχατζόπουλος ισοψηφούν με 53 ψήφους, ενώ ο Αρσένης με 50 και ο Χαραλαμπόπουλος με 11 απομακρύνονται από τη διαδικασία. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας διεξάγεται δεύτερη ψηφοφορία. Η μάχη είναι αμφίρροπη και τελικά ο Κώστας Σημίτης εκλέγεται πρωθυπουργός με 86 ψήφους έναντι 75 του Άκη Τσοχατζόπουλου.
Την Κυριακή, 23 Ιουνίου 1996, ο Ανδρέας Παπανδρέου έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 77 ετών, μετά από οξύ ισχαιμικό επεισόδιο στο σπίτι του στην Εκάλη. Λίγο πριν, στενοί συνεργάτες του είχαν συντάξει το κείμενο για τη σύντομη ομιλία που θα απηύθυνε στο συνέδριο του κόμματος, το οποίο θα λάμβανε χώρα λίγες ημέρες αργότερα.
Μία εβδομάδα μετά τον θάνατό του, στις 30 Ιουνίου, πραγματοποιήθηκε το 4ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ στο ΟΑΚΑ, σε κλίμα έντονης ανησυχίας για το μέλλον του κόμματος. Στην παρέμβασή του προς τους συνέδρους, ο Κώστας Σημίτης έθεσε το δίλημμα: «ή πρόεδρος ή παραιτούμαι από πρωθυπουργός». Αυτή η στρατηγική αποδείχθηκε αποτελεσματική, καθώς εκλέχθηκε πρόεδρος με περίπου 53%, έχοντας αντίπαλο τον Άκη Τσοχατζόπουλο.
Το «δαχτυλίδι» και οι δύο νίκες του Γιώργου Παπανδρέου
Ο Κώστας Σημίτης αποχωρεί από την προεδρία του κόμματος λίγο πριν τις εθνικές εκλογές του Μαρτίου 2004, προσπαθώντας να προλάβει μια πιθανή ήττα, καθώς όλες οι δημοσκοπήσεις προδιαγράφουν νίκη της Ν.Δ. και του Κώστα Καραμανλή. Ο Γιώργος Παπανδρέου επιδιώκει να νομιμοποιήσει αυτήν την αμφιλεγόμενη αλλαγή ηγεσίας, διοργανώνοντας μια πρωτοποριακή για την εποχή διαδικασία. Είναι η πρώτη εσωκομματική εκλογή στην περίοδο της μεταπολίτευσης. Στις 8 Φεβρουαρίου 2004, ως μοναδικός υποψήφιος, ο Παπανδρέου διεκδικεί ανεπάγγελτα την προεδρία του ΠΑΣΟΚ μέσω ανοιχτής ψηφοφορίας, στην οποία μπορούν να συμμετάσχουν μέλη και φίλοι του κόμματος. Στις κάλπες προσέρχονται πάνω από 1 εκατομμύριο άνθρωποι, και ο Γιώργος Παπανδρέου λαμβάνει το 99,70% των ψήφων.
Το φθινόπωρο του 2007, μετά τη δεύτερη ήττα του στις εθνικές εκλογές από τον Κώστα Καραμανλή, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ βρέθηκε αντιμέτωπος με έντονη αμφισβήτηση. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, υποστηριζόμενος από ορισμένα στελέχη του κόμματος, έθεσε ζήτημα ηγεσίας. Πριν ολοκληρωθεί η καταμέτρηση των ψήφων, εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά στο Ζάππειο τα ξημερώματα της 17ης Σεπτεμβρίου 2007, δηλώνοντας παρών για την επόμενη μέρα του ΠΑΣΟΚ.
Μετά από μια σειρά επικοινωνιακών αστοχιών, ο Βενιζέλος αποδέχτηκε την εσωκομματική προεκλογική εκστρατεία διάρκειας δύο μηνών. Κατά τη διάρκειά της, αναζωπυρώθηκαν μίση, πάθη, έριδες, προσωπική αντιπαλότητα και απλόχερη συνωμοσιολογία, δημιουργώντας ένα εκρηκτικό κλίμα διχόνοιας. Στις εκλογές της 11ης Νοεμβρίου 2007, προσήλθαν πάνω από 750.000 ψηφοφόροι. Ο Παπανδρέου επανεκλέγη από τον πρώτο γύρο με 55,91% των ψήφων, έναντι 38,18% του Βενιζέλου και 5,74% του Κώστα Σκανδαλίδη.
Ο πρόεδρος Βενιζέλος και η Γεννηματά που βγήκε μπροστά στην κρίση
Στα τέλη Οκτωβρίου 2011, η κυβέρνηση Παπανδρέου βρίσκεται υπό έντονη πίεση λόγω της δύσκολης οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης της χώρας. Τα αυστηρά μέτρα και οι περικοπές σε μισθούς και συντάξεις έχουν εξοργίσει τους πολίτες. Ο Γιώργος Παπανδρέου, υπό πίεση από τους δανειστές, προτείνει δημοψήφισμα για την έκκριση ή απόρριψη της απόφασης της Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε., η οποία προβλέπει πρόγραμμα δεκαετούς δημοσιονομικής προσαρμογής, δημιουργία μηχανισμού μόνιμης εποπτείας της Ελλάδας και επιπλέον πακέτο βοήθειας ύψους 130 δισ. ευρώ.
Ο Παπανδρέου αντιμετωπίζει έντονες εσωκομματικές αντιδράσεις, και η κοινή στάση των εταίρων απέναντι στην πρωτοβουλία του δημοψηφίσματος τον αναγκάζει να την αποσύρει. Την Κυριακή 6 Νοεμβρίου, συναντάται στο Προεδρικό Μέγαρο με τον πρόεδρο της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Αντώνη Σαμαρά, ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κάρολου Παπούλια. Οι δύο πολιτικοί αρχηγοί συμφωνούν στον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας υπό την ηγεσία του Λουκά Παπαδήμου.
Τον Μάρτιο του 2012, ο Γιώργος Παπανδρέου αποφασίζει να αποσυρθεί από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, με την ελπίδα ότι μελλοντικά οι επιλογές και οι εκτιμήσεις του θα δικαιωθούν. Τη θέση του προέδρου επιδιώκει να αναλάβει, μετά από περίπου πέντε χρόνια, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο οποίος δεν έχει πλέον αντίπαλο. Στις 18 Μαρτίου 2012, το ΠΑΣΟΚ διεξάγει εσωκομματικές εκλογές για την ανάδειξη νέου αρχηγού, με τη συμμετοχή πάνω από 235.000 μελών και φίλων του κόμματος στις κάλπες.
Μια μεγάλη μερίδα προοδευτικών ψηφοφόρων μετακινείται προς τον ΣΥΡΙΖΑ, καθιστώντας τον ένα από τα δύο κόμματα με τη μεγαλύτερη εκλογική βάση. Ο Βενιζέλος οδηγεί το ΠΑΣΟΚ σε ιστορικό χαμηλό, καθώς οι ψηφοφόροι το απορρίπτουν και το θεωρούν υπεύθυνο για τη φτωχοποίηση της χώρας. Η άλλοτε πανίσχυρη παράταξη σημειώνει το χαμηλότερο ποσοστό στην ιστορία της, λαμβάνοντας μόλις 4,68% στις εθνικές εκλογές του Ιανουαρίου 2015. Ο Βενιζέλος βρίσκεται προ του τέλους της ηγεσίας του κόμματος και παραιτείται τον Ιούνιο του 2015, λίγο περισσότερο από τρία χρόνια μετά την ανάληψη της αρχηγίας.
Έρχεται η σειρά να αναλάβει τη σκυτάλη της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ η Φώφη Γεννηματά. Στις 14 Ιουνίου του 2015, σε εσωκομματικές εκλογές όπου μόλις 52.000 φίλοι και μέλη παίρνουν μέρος, η κόρη του αείμνηστου Γιώργου Γεννηματά κερδίζει την ηγεσία από τον πρώτο γύρο με 51,6%.
Το χρίσμα στον Ανδρουλάκη και η μεγάλη νίκη εναντίον του Παπανδρέου
Η γενναία μάχη που έδωσε η Φώφη Γεννηματά για τη ζωή της συγκίνησε όλους τους Έλληνες. Δυστυχώς, η πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ δεν τα κατάφερε και τον Οκτώβριο του 2021 άφησε την τελευταία της πνοή μετά από σύντομη νοσηλεία, σε ηλικία μόλις 57 ετών.
Στις 5 Δεκεμβρίου 2021, 270.000 ψηφοφόροι προσήλθαν σε εσωκομματικές εκλογές για να επιλέξουν νέο αρχηγό, ανάμεσα σε έξι υποψηφίους: Νίκο Ανδρουλάκη, Ανδρέα Λοβέρδο, Παύλο Χρηστίδη, Παύλο Γερουλάνο, Χάρη Καστανίδη και Γιώργο Παπανδρέου. Ο Νίκος Ανδρουλάκης ξεχώρισε στον πρώτο γύρο και εξελέγη αρχηγός του Κινήματος στον δεύτερο, κερδίζοντας τον Γιώργο Παπανδρέου με το εντυπωσιακό 67,1%.
Η ανάδειξη του νέου προέδρου δημιούργησε αρχικές προσδοκίες για εκλογική άνοδο. Στις εκλογές του 2023, το ΠΑΣΟΚ ανέκαμψε απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ, επιτυγχάνοντας για πρώτη φορά μετά από 11 χρόνια διψήφια ποσοστά. Ωστόσο, ο στόχος για τη δεύτερη θέση δεν επιτεύχθηκε, γεγονός που προκάλεσε κύμα αμφισβήτησης προς το πρόσωπο του Νίκου Ανδρουλάκη, οδηγώντας στις εκλογές της 6ης Οκτωβρίου και στην εκ νέου εκλογή αρχηγού.