Τέμπη, δύο χρόνια μετά: Η εθνική τραγωδία που θα σημάδευε την ελληνική ιστορία

Πολλές είναι οι εθνικές τραγωδίες, που έχουμε βιώσει μέσα στα χρόνια, αλλά λίγες και για πάμπολλους λόγους, έχουν σημαδέψει την χώρα μας και την ελληνική ιστορία, όπως αυτή της σιδηροδρομικής σύγκρουσης στα Τέμπη, με 57 άτομα να χάνουν τη ζωή τους στις 28 Φεβρουαρίου 2023 και στις 23:21, ζητώντας μέχρι και σήμερα δικαίωση.

Από τις 23:10, δύο τρένα κινούνται με μεγάλη ταχύτητα στην ίδια γραμμή για 11 λεπτά και συνολικά για 18 χιλιόμετρα, χωρίς εργαζόμενοι και επιβάτες να το γνωρίζουν.

Το Intercity 62, με περισσότερους από 350 επιβάτες, -κυρίως νεαρούς φοιτητές που επέστρεφαν στη Θεσσαλονίκη μετά το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας- ξεκινά από τον σταθμό Λαρίσης στην Αθήνα στις 19:22. Συγκρούεται μετωπικά με εμπορική αμαξοστοιχία, κοντά στον οικισμό «Ευαγγελισμός» έξω από τη Λάρισα.

Η πρόσκρουση είναι τόσο σφοδρή ενώ από την πυρόσφαιρα που προκαλείται, τα πρώτα βαγόνια διαλύονται, τυλίγονται στις φλόγες και μετατρέπονται σε μια άμορφη μάζα σιδερικών.

Στα επόμενα δευτερόλεπτα, κραυγές πόνου και αγωνίας σπάνε τη σιωπή της νύχτας. Όσοι μπορούν να κινηθούν, προσπαθούν να βγουν από τα βαγόνια, σπάζοντας τζάμια και σκαρφαλώνοντας πάνω στα συντρίμμια. Κάποιοι άλλοι εγκλωβίζονται και παλεύουν να κρατηθούν στη ζωή, ενώ η φωτιά κάνει ακόμα πιο δύσκολη την επιχείρηση διάσωσης.

Το εφιαλτικό σκηνικό, οι πρώτες κινήσεις και τα 57 θύματα

Στο κέντρο επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής αρχίζουν οι πρώτες κλήσεις για βοήθεια. Μέσα σε λίγα λεπτά, δεκάδες ασθενοφόρα του ΕΚΑΒ, οχήματα της Πυροσβεστικής και αστυνομικές δυνάμεις σπεύδουν στο σημείο. Οχήματα της ΕΜΑΚ, εξοπλισμένα με γερανούς και κοπτικά εργαλεία, φτάνουν για να διαλύσουν τα συντρίμμια και να ανασύρουν επιζώντες.

Οι διασώστες βρίσκονται αντιμέτωποι με σκηνές που δεν είχαν ξαναδεί. Τα δύο πρώτα βαγόνια έχουν λιώσει από τη φωτιά, κάνοντας σχεδόν αδύνατη την ανάσυρση επιβατών.

Στο τρίτο και το τέταρτο βαγόνι, επιζώντες σκαρφαλώνουν για να ξεφύγουν, ενώ κάποιοι πηδούν στο κενό για να σωθούν. Οι γιατροί του ΕΚΑΒ προσπαθούν να σταθεροποιήσουν τους τραυματίες, πολλοί από τους οποίους είναι σε κρίσιμη κατάσταση.

Γρήγορα ήταν γνωστό ότι στα Τέμπη είχε σημειωθεί ένα από τα πιο τραγικά δυστυχήματα στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας – το πιο θανατηφόρο σιδηροδρομικό ατύχημα στη χώρα.

Λίγο μετά τις 02:00 τα ξημερώματα, η Hellenic Train εκδίδει την πρώτη ανακοίνωση, μιλώντας για «σύγκρουση δύο αμαξοστοιχιών» χωρίς να διευκρινίζει τον αριθμό των θυμάτων. «Στον Ευαγγελισμό σημειώθηκε μετωπική σύγκρουση δύο αμαξοστοιχιών: μιας εμπορευματικής αμαξοστοιχίας και της αμαξοστοιχίας IC 62 που είχε αναχωρήσει από Αθήνα προς Θεσσαλονίκη. Την ώρα της σύγκρουσης επέβαιναν περίπου 350 επιβάτες.

Στο σημείο έσπευσαν πυροσβέστες και προσωπικό της Hellenic Train, οι οποίοι συμμετείχαν σε επιχειρήσεις διάσωσης και παροχή βοήθειας στους ταξιδιώτες. Αναμένεται συνεχής ενημέρωση».

Την ίδια ώρα, η αγωνία των συγγενών κορυφώνεται. Στα νοσοκομεία της Λάρισας, γιατροί και νοσηλευτές δίνουν μάχη για να περιθάλψουν τους τραυματίες, ενώ οι κλήσεις από σοκαρισμένους γονείς και φίλους των επιβατών δεν σταματούν.

Οι πρώτες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 36 νεκρούς, αλλά όσο περνούν οι ώρες, ο αριθμός αυτός αυξάνεται. Πολλές σοροί είναι απανθρακωμένες, καθιστώντας την ταυτοποίηση δύσκολη. Η διαδικασία της αναγνώρισης γίνεται μέσω DNA, και οι αρχές καλούν συγγενείς στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας να προσκομίσουν δείγματα.

Ο Μητσοτάκης στο σημείο και η παραίτηση Καραμανλή

Ο πρωθυπουργός έφτασε στο σημείο του δυστυχήματος περίπου στις 8 το πρωί της 1ης Μαρτίου, μαζί με τον υπουργό Υποδομών και Μεταφορών, Κώστα Καραμανλή. Εκεί, ενημερώθηκε από την Πυροσβεστική για την πορεία των ερευνών στα συντρίμμια αλλά και όλα όσα είχαν να κάνουν με το τραγικό δυστύχημα.

«Θα κάνουμε ό, τι περνά από το χέρι μας για να μην ξανασυμβεί κάτι τέτοιο» ανέφερε στις πρώτες του δηλώσεις από τον τόπο της τραγωδίας ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο πρόσθεσε: «Μπορώ να εγγυηθώ ότι θα μάθουμε τα αίτια της τραγωδίας».

Στο σημείο στη συνέχεια βρέθηκαν και οι υπόλοιπο πολιτικοί αρχηγοί, αρχής γενομένης από τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξη Τσίπρα και τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, Νίκο Ανδρουλάκη. Νωρίτερα ο πρωθυπουργός είχε κηρύξει τη χώρα σε τριήμερο πένθος με τις σημαίες να κυματίζουν μεσίστιες σε όλα τα δημόσια κτίρια.

Ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών, Κώστας Καραμανλής, αφού ολοκληρώνει την αυτοψία στο χώρο μαζί με τον πρωθυπουργό, ανακοινώνει την παραίτησή του, δηλώνοντας ότι αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη.

«Είναι αυτό που νιώθω καθήκον μου να πράξω ως ελάχιστη ένδειξη σεβασμού στη μνήμη των ανθρώπων που έφυγαν τόσο άδικα και αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τα διαχρονικά λάθη του ελληνικού κράτους και του πολιτικού συστήματος» αναφέρει.

Παράλληλα, γίνεται γνωστό ότι ο σταθμάρχης της Λάρισας έχει προσαχθεί και ανακρίνεται, καθώς φαίνεται πως έκανε λάθος στον χειρισμό των σιδηροδρομικών σημάτων, οδηγώντας τα τρένα στην ίδια γραμμή.

Οι πρώτες αντιδράσεις που διαρκούν μέχρι σήμερα, το δίκαιο αίτημα για Δικαιοσύνη και το διάγγελμα Μητσοτάκη

Η οργή ξεχειλίζει. Στην Αθήνα, πλήθος συγκεντρώνεται στο Σύνταγμα, φωνάζοντας συνθήματα όπως «Ήταν έγκλημα, όχι ατύχημα». Στη Θεσσαλονίκη, χιλιάδες φοιτητές διαδηλώνουν έξω από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό, ζητώντας απαντήσεις. Η κοινωνία απαιτεί δικαιοσύνη, ενώ οι οικογένειες των θυμάτων βυθίζονται σε βαρύ πένθος.

Το βράδυ της ίδιας μέρας ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης απευθύνει τηλεοπτικό μήνυμα προς τους Έλληνες πολίτες. Μεταξύ άλλων αναφέρει πως μεταβατικός υπουργός μεταφορών αναλαμβάνει ο υπουργός Επικρατείας, Γιώργος Γεραπετρίτης, μετά την παραίτηση του Κώστα Καραμανλή.

«Θα πενθήσουμε τα παιδιά μας, τα αδέρφια μας, τους φίλους μας. Θα μείνουμε ενωμένοι και σε αυτή την τραγωδία. Η Δικαιοσύνη θα κάνει τη δική της δουλειά. Οι ευθύνες θα αποδοθούν», τονίζει ο πρωθυπουργός, ο οποίος έκανε λόγο για «τραγικό ανθρώπινο λάθος» αναφερόμενος στον σταθμάρχη Λάρισας.

Οι κινητοποιήσεις εξαπλώνονται σε όλη τη χώρα. Μαζικές πορείες, καταλήψεις και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας δείχνουν την οργή των πολιτών.

Η κυβέρνηση υπόσχεται μεταρρυθμίσεις και αλλαγές στον σιδηρόδρομο στον οποίο βάζει «λουκέτο» προκειμένου να γίνουν εργασίες που θα διασφάλιζαν την ασφάλεια, αλλά το αίσθημα της αδικίας είναι διάχυτο.

Τα ονόματα των 57 θυμάτων γίνονται σύμβολα μιας τραγωδίας που θα σημαδέψει την ελληνική κοινωνία για πάντα. Το δυστύχημα στα Τέμπη δεν ήταν απλώς μια τραγική σύμπτωση. Ήταν αποτέλεσμα ετών αδιαφορίας, ελλείψεων και λαθών. Και το αίτημα για δικαιοσύνη ακούγεται ηχηρά.

Σύμφωνα με τα επίσημα δεδομένα, στο δυστύχημα έχασαν τη ζωή τους 57 άτομα, τα οποία ταυτοποιήθηκαν, εκτός από μία αγνοούμενη, για την οποία δεν έχει εντοπιστεί δείγμα DNA. Τα περισσότερα θύματα ήταν Έλληνες, ανάμεσά τους δύο Ελληνοκύπριοι.

Επίσης, μεταξύ των νεκρών ήταν έξι Αλβανοί, ένας Ρουμάνος, ένας Σύρος και ένας πολίτης του Μπανγκλαντές. Η ταυτοποίηση ορισμένων θυμάτων ήταν εξαιρετικά δύσκολη λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που επικράτησαν κατά την πυρκαγιά, οι οποίες έφτασαν τους 1.300 βαθμούς Κελσίου στο εσωτερικό του πρώτου βαγονιού. Ο μόνος επιζών από το πρώτο βαγόνι, ο Γεράσιμος, παραμένει σε κώμα.

Περίπου 85 άτομα τραυματίστηκαν, εκ των οποίων 25 σοβαρά. Από τους τραυματίες, 66 νοσηλεύτηκαν σε νοσοκομεία της Λάρισας και της Θεσσαλονίκης, ενώ 6 νοσηλεύτηκαν σε μονάδες εντατικής θεραπείας.

Η ιστορία διορισμού του σταθμάρχη που ποτέ δε διερευνήθηκε σε βάθος και η δικαστική εξέλιξη

Σύμφωνα με τον επιθεωρητή του ΟΣΕ, τα αίτια του δυστυχήματος οφείλονται σε: α) την καθυστερημένη διέλευση του επιβατικού τρένου, β) την απουσία επικοινωνίας μεταξύ του μηχανοδηγού του εμπορικού τρένου και του σταθμάρχη, γ) την εγκατάλειψη των πόστων από δύο σταθμάρχες κατά την υπηρεσία τους και δ) την καθυστέρηση στην ολοκλήρωση του συστήματος τηλεδιοίκησης και σηματοδότησης.

Ο σταθμάρχης Λάρισας στην αρχική του κατάθεση παραδέχεται ότι έβαλε το επιβατικό τρένο στη λάθος γραμμή. Για κατάθεση καλείται και ο εκπρόσωπος της Hellenic Train. Στις 5 Μαρτίου, μετά την απολογία του, κρίνεται προφυλακιστέος, αντιμετωπίζοντας κατηγορίες για διατάραξη της ασφάλειας των συγκοινωνιών και ανθρωποκτονία από αμέλεια. Την 1η Αυγούστου 2024 αποφυλακίζεται λόγω της παρέλευσης των 18 μηνών προσωρινής κράτησης και παραμένει σε κατ’ οίκον περιορισμό.

Η επιτροπή Γεραπετρίτη, που διερευνά το περιστατικό, κρίνει ότι η μετάταξη του σταθμάρχη ήταν παράνομη και ότι η εκπαίδευσή του ήταν ανεπαρκής. Ο σταθμάρχης είχε υποβάλει αίτηση για μετάταξη το 2022 και η μετάταξή του ολοκληρώθηκε το 2022.

Ο εκπρόσωπος των εργαζομένων της Hellenic Train καταγγέλλει ότι τα συστήματα σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης στη συγκεκριμένη διαδρομή δεν λειτουργούσαν και ότι αυτά θα μπορούσαν να αποτρέψουν τη σύγκρουση. Είχε εκδοθεί ανακοίνωση προειδοποίησης για την ασφάλεια του σιδηροδρομικού δικτύου, ενώ τον Νοέμβριο του 2022 είχε αποσταλεί εξώδικο προς τις αρμόδιες αρχές.

Στις 9 Μαρτίου, τρεις ακόμη άτομα, περιλαμβανομένων του επιθεωρητή του ΟΣΕ και δύο σταθμαρχών, διώκονται ποινικά.

Τον Απρίλιο του 2023, δίδεται στη δημοσιότητα το πόρισμα της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων, το οποίο αναφέρει ότι η έλλειψη συστημάτων ασφαλείας και τα ανθρώπινα λάθη ήταν οι κύριοι παράγοντες που προκάλεσαν το δυστύχημα. Η έκθεση του Ιουνίου του 2023 αναφέρει ότι η μη λειτουργία των συστημάτων τηλεδιοίκησης και σηματοδότησης συνέβαλε στην τραγωδία.

Τον Μάρτιο του 2024, οι κατηγορούμενοι για τη σύμβαση 717 της ΕΡΓΟΣΕ απολογούνται και παραμένουν ελεύθεροι με εγγυήσεις, ενώ η Hellenic Train κατηγορείται ότι χρησιμοποιεί το σιδηροδρομικό δίκτυο παράτυπα από το 2019, καθώς δεν έχει υπογράψει τη σύμβαση πρόσβασης και χρήσης, όπως ορίζει ο νόμος.

Δύο χρόνια μετά την τραγωδία, η υπόθεση εξακολουθεί να προκαλεί έντονες αντιδράσεις σε κοινωνικό επίπεδο και εξελίξεις σε δικαστικό και πολιτικό επίπεδο.

Οι οικογένειες των θυμάτων εκφράζουν την απογοήτευσή τους για την πορεία της δικαστικής διερεύνησης, καταγγέλλοντας προσπάθειες συγκάλυψης.

Στο πολιτικό πεδίο, η αντιπαράθεση εντείνεται, με την αντιπολίτευση να κατηγορεί την κυβέρνηση για συγκάλυψη και την κυβέρνηση να στρέφει τα βέλη της προς τα λοιπά κόμματα για καπήλευση της τραγωδίας.

Σημαντικές είναι και οι εξελίξεις στην τεχνική διερεύνηση του δυστυχήματος. Τον Ιανουάριο του 2025, κατατίθεται στον εφέτη ανακριτή Λάρισας η τελική έκθεση πραγματογνωμοσύνης, η οποία εξετάζει λεπτομερώς τις συνθήκες της σύγκρουσης και της πυρκαγιάς που ακολούθησε.

Στο φως της δημοσιότητας έρχονται διαρκώς νέα βίντεο από τη μοιραία νύχτα, τα οποία διερευνώνται από τις Αρχές, ώστε να διαλευκανθεί κατά πόσο η εμπορική αμαξοστοιχία μπορεί να μετέφερε κάτι παράνομο και συγκεκριμένα παράνομα εύφλεκτα υλικά.

Το πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ… μια γροθιά στο στομάχι

Στις 27 Φεβρουαρίου 2025 δημοσιεύεται το πόρισμα του Εθνικού Οργανισμού Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας των Μεταφορών (ΕΟΔΑΣΑΑΜ), το οποίο κάνει λόγο για εγκληματικά λάθη, παραλείψεις και διαχρονικές παθογένειες στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας.

Μερικά από τα πιο σημαντικά ευρήματα του πορίσματος είναι πως ως προς την πυρόσφαιρα που ακολούθησε τη σύγκρουση, οι προσομοιώσεις και εκθέσεις ειδικών υποδεικνύουν την πιθανή παρουσία ενός άγνωστου μέχρι στιγμής καυσίμου. Για το ζήτημα θα απαιτηθεί περαιτέρω έρευνα.

Η εκτίμηση που εκφράστηκε είναι ότι 5 έως 7 εκ των θυμάτων έχασαν τη ζωή τους από τη φωτιά. Σημειώθηκε επίσης ότι δεν έγινε σωστή χαρτογράφηση του χώρου του δυστυχήματος και αυτό οδήγησε σε απώλεια πληροφοριών ζωτικής σημασίας.

Επιπλέον έγινε αναφορά και στη σύμβαση 717 η οποία θα έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί το 2016 αλλά αυτό δεν συνέβη, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει καμία δικλείδα ασφαλείας. Τονίστηκε πως αν υπήρχε η 717 δεν θα σημειωνόταν ποτέ αυτό το φρικτό δυστύχημα.

Τέλος, οι μαζικές κινητοποιήσεις συνεχίζονται με κεντρικό αίτημα της κοινωνίας, την δικαιοσύνη και την απόδοση ευθυνών, γύρω από το τραγικό δυστύχημα. Αποκορύφωμα των συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας, αυτή της 28ης Φεβρουαρίου.