Τετάρτη, 12 Φεβρουαρίου 2025

26 χρόνια χωρίς τον Μιχάλη Κατσαρό: «Ιδιόρρυθμος, αμφισβητίας, μέσα από έναν ρομαντικό και πιο πολύ ρητορικό αναρχισμό»

Σπουδαίο έργο και πορεία ζωής

21 Νοεμβρίου 2024 07:39
26 χρόνια χωρίς τον Μιχάλη Κατσαρό: «Ιδιόρρυθμος, αμφισβητίας, μέσα από έναν ρομαντικό και πιο πολύ ρητορικό αναρχισμό»
Από ATHENSMAGAZINE TEAM

Ο ποιητής Μιχάλης Κατσαρός κατατάσσεται από τους κριτικούς στην πρώτη μεταπολεμική λογοτεχνική γενιά. Χαρακτηρίζεται ως «ιδιόρρυθμος, αμφισβητίας, με έναν ρομαντικό και κυρίως ρητορικό αναρχισμό», σύμφωνα με τον κριτικό Μιχάλη Μερακλή. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για το ποίημά του «Η Διαθήκη Μου», το οποίο περιλαμβάνεται στο κορυφαίο ποιητικό του έργο «Κατά Σαδδουκαίων» (1953).

Ποιος ήταν ο Μιχάλης Κατσαρός

Ο Μιχάλης Κατσαρός γεννήθηκε το 1919 στην Κυπαρισσία της Μεσσηνίας. Συναντάμε το πρώτο του λογοτεχνικό έργο στο περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων» το 1929. Το 1935, συμμετείχε ενεργά στη διαδήλωση της Κυπαρισσίας για τα «Σταφιδικά», κατακτώντας την εμπιστοσύνη των σταφιδοπαραγωγών και κρατώντας το κόκκινο λάβαρο του ΚΚΕ. Εμπνευσμένος από τα γεγονότα, έγραψε ένα ποίημα αφιερωμένο σε αυτά. Αφού ολοκλήρωσε τις βασικές του σπουδές στη γενέτειρά του, επιχείρησε να συνεχίσει τις σπουδές του στην Αθήνα, αλλά το ξέσπασμα του πολέμου τον εμπόδισε.

Θυμηθείτε λογοτέχνες που «έφυγαν» το 2024

Ιστορική πορεία ζωής

Συμμετείχε στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο ως αεροπόρος και κατά τη διάρκεια της Κατοχής αγωνίστηκε μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ. Συνελήφθη από συνεργάτες των Γερμανών και υπέστη σκληρά βασανιστήρια στα κολαστήρια της Γκεστάπο και στις φυλακές Χατζηκώνστα. Κατά τα Δεκεμβριανά του 1944, πολέμησε με τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ.

Το καλοκαίρι του 1945, έγινε μέλος του ΚΚΕ και ο «Ριζοσπάστης» δημοσίευσε τα ποιήματά του «Σήμερα έγινα σύντροφος» και «Χιροσίμα». Στις 26 Μαΐου 1947, με αφορμή τον θάνατο του Γιώργη Σιάντου, ηγετικής μορφής του ΚΚΕ που πέθανε στις 20 Μαΐου, ο «Ριζοσπάστης» δημοσίευσε το θρηνητικό ποίημα «Στον τάφο του Γ. Σιάντου», γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο.

Μετά τον πόλεμο, αναγκάστηκε να κάνει διάφορα επαγγέλματα για να επιβιώσει, πάντα προσωρινά. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε περιφερειακές εφημερίδες και στο ραδιόφωνο, ως ταμίας σε κέντρο της Αθήνας, καθώς και σε άλλες παρόμοιες δουλειές, προσπαθώντας, όπως έλεγε, να μην έχει εξαρτήσεις.

Το έργο του Μιχάλη Κατσαρού

26 χρόνια χωρίς τον Μιχάλη Κατσαρό: «Ιδιόρρυθμος, αμφισβητίας, μέσα από έναν ρομαντικό και πιο πολύ ρητορικό αναρχισμό»

Εισήλθε επίσημα στον χώρο της λογοτεχνίας το 1946, με τη δημοσίευση του ποιήματος «Μπαρμπερίνικο καράβι» στο περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα». Την ίδια χρονιά, παρουσίασε το ποίημα «Βγενιώ» σε ελεύθερο στίχο στο ίδιο περιοδικό. Το 1947, συμμετείχε στην έκδοση του λογοτεχνικού περιοδικού «Θεμέλιο», το οποίο δυστυχώς είχε σύντομη διάρκεια. Δύο χρόνια αργότερα, κυκλοφόρησε το συνθετικό ποίημα «Μεσολόγγι».

Ο Μιχάλης Κατσαρός έκανε την παρουσία του αισθητή στα ελληνικά γράμματα το 1953 με το δεύτερο ποιητικό του έργο, «Κατά Σαδδουκαίων». Μετά τη δημοσίευση του συνθετικού ποιήματος «Οροπέδιο» το 1956, ο Κατσαρός αποσύρθηκε για μεγάλο διάστημα από τη λογοτεχνική σκηνή, έχοντας απομακρυνθεί από το ΚΚΕ και επιλέγοντας έναν μοναχικό δρόμο. Επανεμφανίστηκε το 1975 με τις ποιητικές συλλογές «Σύγγραμμα», «Πρόβα και ωδές» και στη συνέχεια με τις συλλογές «Ενδύματα» (1977), «Αλφαβητάριον, ποιήματα Α-Ω» (1978), «Ονόματα» (1980), «3Μ+3Μ=6Μ» (1981) και «4 Μαζινό» (1982). Το τελευταίο έργο του απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης το επόμενο έτος.

Ο Κατσαρός δημοσίευσε επίσης τα πεζά έργα: «Χρονικό Μορέως, μετά Τσοτερπίου χωρίου Λιβεριανού» (1973), «Πας-Λακίς-Michelet, φιλοσοφικαί Ιδέαι και Μορφαί» (1974), «Σύγχρονες μπροσούρες» (1977), «Το Κράτος εργοδότης» (1978) και «Ελεύθεροι Κομμουνισταί και Κομμουνάριοι» (1978). Σύμφωνα με τον κριτικό Αλέξανδρο Αργυρίου, τα έργα αυτά «κινούνται σε ένα ασαφές ιδεολογικά και λογικά πεδίο». Ακόμη και στα ποιήματά του μετά το 1974, «ο βαθμός απροσδιοριστίας είναι μεγάλος, ο λογικός ειρμός απουσιάζει, και η πρόσβασή τους παραμένει αμφίβολη. Παρ' όλο που υπάρχουν αρκετοί αφοριστικοί στίχοι που διασώζονται ποιητικά, η ύπαρξη ενός ενιαίου κλίματος είναι αρκετά αμφισβητή». Το 1975, εξέδωσε το περιοδικό «Σύστημα», στο οποίο δημοσίευε κυρίως δικά του κείμενα.

Σύμφωνα με τον μελετητή του έργου του Αλέξανδρο Αργυρίου, το σημαντικότερο από τα ποιητικά βιβλία του Κατσαρού είναι το «Κατά Σαδδουκαίων». «Τα δεκαεννέα κομμάτια που συγκροτούν τη συλλογή σκοπεύουν σ’ έναν κοινό στόχο. Δεν στρέφονται μόνον κατά Σαδδουκαίων, αλλά και κατά Δωριέων, Ρωμαίων, Βησιγότθων και καταγγέλλουν κάθε μορφή συμβιβασμού και κάθε μορφή φαλκίδευσης του επαναστατικού πνεύματος.

Τα ποιήματα έχουν λίγο ή πολύ αλληγορικό χαρακτήρα κι οι ιστορικές τους αναφορές παραπέμπουν σαφώς σε σύγχρονες καταστάσεις. Ο τόνος τους φυσιολογικά είναι ρητορικός, κάποτε εκτρέπεται σε προφητικό, προκειμένου να διατηρήσουν το διδακτικό τους στοιχείο, και περατώνονται σε αφοριστικούς στίχους. Ωστόσο, καθώς η συλλογιστική τους αναπτύσσεται ελλειπτικά και μάλλον ανακόλουθα, ο διδακτισμός τους και οι προθέσεις τους διασκεδάζονται και λειτουργούν περισσότερο ως ποιητικά μηνύματα παρά ως πολιτικές θέσεις».

Ποιήματά του Μιχάλη Κατσαρού μελοποίησε κυρίως ο Γιάννης Μαρκόπουλος [«Την εικόνα σου (Χρώματα και αρώματα)» το πιο γνωστό τραγούδι], όπως και οι Μίκης Θεοδωράκης, Θανάσης Γκαϊφύλλιας και Μιχάλης Τερζής.

Ο Μιχάλης Κατσαρός πέθανε στην Αθήνα στις 21 Νοεμβρίου 1998, σε ηλικία 79 ετών. Ήταν νυμφευμένος με την ζωγράφο Κούλα Μαραγκοπουλου (1910-1997) και γιός τους είναι ο σκηνοθέτη Στάθης Κατσαρός (γ.1956).

 

Retromania

Share