Το μυστήριο των χαλκού του Λουριστάν - Μεγάλη πρόκληση για τους αρχαιολόγους

Όταν οι εξαιρετικές χάλκινες φιγούρες άρχισαν να κατακλύζουν την αγορά αρχαιοτήτων στα τέλη της δεκαετίας του 1920, κανείς δεν ήξερε πολλά για αυτές. Έργα τέχνης ανθρώπων και ζώων, ανάγλυφα χάλκινα κύπελλα και λεπτές καρφίτσες ενθουσίασαν τους εμπόρους, οι οποίοι μαγεύονταν από την ομορφιά τους.

Έγιναν διάφορες έρευνες για την προέλευσή τους, αλλά οι απαντήσεις ήταν κάπως ασαφείς. Με την ευκαιρία διάβασε εδώ για το ιερό των ελληνιστικών χρόνων στη Λάρισα, που ανακαλύφθηκε από αρχαιολογική σκαπάνη.

VIRAL ΕΙΔΗΣΗ

«Στρόβιλος» επιδείνωσης από τον Γιάννη Καλλιάνο: «Βίαια μεταβολή σε 12-14 ώρες…»

Αντί να ονομάσουν έναν συγκεκριμένο οικισμό ή πολιτισμό, οι έμποροι θα έδειχναν μόνο μια περιοχή στα όρη Ζάγκρος: το Λουριστάν (βρίσκεται στο δυτικό Ιράν και σήμερα είναι γνωστό ως Λορεστάν).

Ο κατακλυσμός των μπρούτζων του Λουριστάν ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1928 στην πόλη Χαρσίν, περίπου 20 μίλια ανατολικά του Κερμανσάχ. Ένας ντόπιος αγρότης ανακάλυψε πολλά όμορφα μπρούτζινα αντικείμενα στα χωράφια του και τα πούλησε.

Η είδηση για τα ευρήματά του διαδόθηκε και σύντομα η πόλη γέμισε με εμπόρους που αγόρασαν αυτά τα έργα τέχνης και στη συνέχεια τα πούλησαν σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Ήταν μια κερδοφόρα συμφωνία που ταίριαζε σε πολλά μέρη και πολύ λίγα έγιναν για να σταματήσει.

Μεγάλο ενδιαφέρον για την ανασκαφή αυτών των χάλκινων φιγούρων προέκυψε τόσο από ακαδημαϊκούς όσο και από ντόπιους. Ο Αντρέ Γκοντάρ, ο διευθυντής της Ιρανικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας το 1928, περιέγραψε τη μέθοδο που χρησιμοποιούσαν οι ντόπιοι για να εντοπίσουν μια τοποθεσία προς ανασκαφή. Πρώτα βρήκαν ένα ελατήριο. Μόλις εντοπίστηκε, υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να βρεθεί οικισμός κοντά με νεκροταφείο. Η φόρμουλα ήταν απλή και αποτελεσματική: Ψάξτε για μια πηγή νερού και μια αρχαία νεκρόπολη δεν θα είναι μακριά.

Οι αρχαιολόγοι στον "αέρα"

Ο πρώτος δυτικός αρχαιολόγος που ερεύνησε τους μπρούτζους ήταν ο γερμανικής καταγωγής αρχαιολόγος Erich Schmidt, ο οποίος ξεκίνησε για πρώτη φορά την εξερεύνηση του Λουριστάν το 1935. Το έργο του στην τοποθεσία ήταν καινοτόμο χάρη στη σύζυγό του, Mary Helen. Οι δυο τους μοιράζονταν ένα πάθος για την αρχαιολογία: Συναντήθηκαν για πρώτη φορά όταν επισκέφτηκαν την τοποθεσία του Tepe Hissar στο Ιράν.

Η Μαίρη Έλεν υποστήριξε τη χρήση αεροπλάνων για την εξερεύνηση των τοποθεσιών από ψηλά, και αγόρασε ένα για τις αποστολές. Ονομάστηκε ο Φίλος του Ιράν, το αεροπλάνο ερεύνησε το Λουριστάν και άλλες ιρανικές τοποθεσίες, συμπεριλαμβανομένης της Περσέπολης (αρχαία πρωτεύουσα της Περσικής Αυτοκρατορίας), που θα μελετούσε ο Σμιτ.

Μετά την εξασφάλιση άδειας από το Ιράν, οι αναγνωριστικές πτήσεις πέταξαν το 1935-36 και ξανά το 1937. Η αεροφωτογραφία του Schmidt θα αποδεικνυόταν πολύτιμη όχι μόνο για την τεκμηρίωση των τοποθεσιών αλλά και για τον μεθοδικό σχεδιασμό των ανασκαφών.

Τον Ιούνιο του 1938 η ομάδα του Schmidt εξερεύνησε το Surkh Dum, έναν οικισμό στο Λουριστάν. Πριν από αυτή την ανασκαφή, οι μη εξουσιοδοτημένες ανασκαφές στην περιοχή είχαν ως αποτέλεσμα την αφαίρεση πολλών χαλκού, με αποτέλεσμα την απώλεια πολύτιμων στοιχείων σχετικά με την ιστορία της τοποθεσίας. Οι τοπικές αρχές έβαλαν τέλος στη λεηλασία και ο Schmidt εστίασε τις προσπάθειές του στην αποκάλυψη σε ό,τι είχε απομείνει.

Παρά τις ζημιές και τις λεηλασίες, η ομάδα του Schmidt μπόρεσε να ανακτήσει χάλκινα, ελεφαντόδοντο και κεραμικά αντικείμενα, που αποκάλυπταν παρόμοιες καλλιτεχνικές τεχνικές και στυλ με τους μπρούτζους που ανακαλύφθηκαν και πωλούνταν τη δεκαετία του 1920.

Μεγάλο μέρος της διερευνητικής εργασίας στο Surkh Dum επικεντρώθηκε γύρω από μια δομή με πολλούς θαλάμους που πιστεύεται ότι ήταν ναός ή τόπος λατρείας. Ο Schmidt ανέκτησε επίσης αντικείμενα από θαλαμωτούς τάφους με πέτρες τοποθετημένες κάθετα ως τοίχους και μεγαλύτερες πλάκες ως οροφές.

Η δημιουργία ενός ισχυρού χρονολογίου για τους μπρούτζους του Λουριστάν ήταν πρόκληση. Οι εκτεταμένες λεηλασίες κατέστρεψαν πολλά από τα γύρω στρώματα εδάφους ή τη στρωματογραφία, στην οποία βασίζονται οι αρχαιολόγοι για να καθορίσουν τις ημερομηνίες κατοχής.

Μόνο τις τελευταίες δεκαετίες κατέστη δυνατός ο ακριβής προσδιορισμός των ημερομηνιών για τους μπρούτζους του Λουριστάν. Η υφολογική και εικονογραφική ανάλυση συμπληρώθηκε από μια σειρά αρχαιολογικών ανασκαφών κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Οι ανασκαφές, που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1965 και 1979 στο δυτικό Λουριστάν από το Πανεπιστήμιο της Γάνδης και τα Βασιλικά Μουσεία των Βρυξελλών, κατέστησαν δυνατό τον εντοπισμό μεγάλου αριθμού συλλογικών τάφων γεμάτων ευρήματα.

Χάρη στην άθικτη στρωματογραφία, μπορούν να χρονολογηθούν. Με βάση αυτές τις μελέτες, οι μελετητές μπορούν να υπολογίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια πότε κατασκευάστηκαν οι μπρούντζοι του Λουριστάν, μια χρονική κλίμακα που καθορίζεται σε κάποιο σημείο μεταξύ του 11ου αιώνα π.Χ. και τα μέσα του έβδομου αιώνα π.Χ.- η λεγόμενη Ύστερη Εποχή του Σιδήρου του Λουριστάν.

Πλούσιες εικόνες

Μια απίστευτη ποικιλία αντικειμένων ανακαλύφθηκε στο Λουριστάν, τα περισσότερα από τα οποία εμπίπτουν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: τα πρότυπα (ή τα τελικά), τη μεταλλοτεχνία από ιμάντες αλόγων και τις καρφίτσες. Έχουν επίσης βρεθεί διάφορα είδη μπρούτζινων τεμαχίων, συμπεριλαμβανομένων όπλων όπως στιλέτα, δόρατα και τσεκούρια, αλλά όχι στην ίδια αφθονία.

Τα πρότυπα είναι αντικείμενα που κάποτε ήταν στερεωμένα στην κορυφή ενός ραβδιού. Αυτό που τα κάνει μοναδικά είναι η περίπλοκη εικονογραφία τους βγαλμένη από τον κόσμο των ζώων, στον οποίο συνηθίζεται το αγριοκάτσικο (είδος κατσίκας του βουνού). Μία από τις πιο γνωστές και πιο συναρπαστικές παραλλαγές είναι το λεγόμενο Master of Animals, το οποίο απεικονίζει μια ανθρώπινη φιγούρα (συνήθως αρσενική, αλλά έχουν βρεθεί και γυναικείες εκδοχές) που κρατά άγρια ζώα από το λαιμό.

Τα είδη των ζώων ποικίλλουν, από μεγάλες γάτες ή αρπακτικά πουλιά μέχρι μυθολογικά θηρία όπως γρύπες και σφίγγες. Το μοτίβο είναι κοινό σε άλλους αρχαίους πολιτισμούς: έργα τέχνης Master of Animals έχουν βρεθεί στη Μεσοποταμία καθώς και στη Σουμερία. Το μοτίβο πιστεύεται ότι συμβολίζει την ανθρώπινη κυριαρχία στη φύση.

Τα υπέροχα ζυγωματικά από άλογα επιβεβαιώνουν τον νομαδικό τρόπο ζωής των ανθρώπων που τα έφτιαξαν. Όπως έχει γράψει ο αρχαιολόγος Paolo Matthiae: «Το αντικείμενο που βρέθηκε πιο συχνά είναι η μπιτ, διακοσμημένη με δύο ζυγωματικά από διάτρητες πλάκες με εικόνες ζώων που είχαν μια μεγάλη τρύπα στην κοιλιά τους, τρυπημένη από τη ράβδο της μύτης». Το εικονογραφικό ρεπερτόριο μπορεί να περιλαμβάνει ταύρους, λιοντάρια και αγριοκάτσικα και σε άλλα, γρύπες και σφίγγες.

Όμορφα μπρονζέ

Υπάρχουν και καθημερινά αντικείμενα. Από τα πιο γνωστά είναι οι καρφίτσες, ο σκοπός των οποίων εξακολουθεί να συζητείται. Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι ήταν αναθήματα, ενώ άλλοι προτείνουν έναν πιο πρακτικό σκοπό και χρησιμοποιούνταν για το δέσιμο των ρούχων. Οι καρφίτσες έχουν μια ποικιλία θεμάτων: θεές, ζώα και επίσης το μοτίβο Master of Animals.

Μια τελική κατηγορία είναι τα ποτήρια ζέσεως, κυλινδρικά αγγεία με μικρό άκρο στη βάση. Η διακόσμηση, φτιαγμένη σε ανάγλυφο εξωτερικά, περιλαμβάνει σκηνές όπως τελετουργικά συμπόσια, με σημαντικές μορφές που πλαισιώνονται από υπηρέτες ή μουσικούς.

Πηγή: nationalgeographic.com