Πώς προέκυψε η πιο διάσημη φωτογραφία στον κόσμο;

Ο Αϊνστάιν ολοκλήρωσε τη θεωρία της σχετικότητας το 1915. Αλλά ήταν άγνωστος έξω από τα σύνορα της Γερμανίας. Μέχρι να μπει στην εικόνα ο Άρθουρ Στάνλεϋ Έντινγκτον, Βρετανός αστροφυσικός.

Όπως αναφέρει το BBC σε αφιέρωμά του, εν μέσω Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, κανείς δεν άκουγε επαναστατικές ιδέες που ερχόντουσαν από τον «εχθρό».

Αλλά τόσο ο Αϊνστάιν, ένας Σοσιαλιστής, και ο Έντινγκτον, ένας Κουάκερος, πίστευαν ότι η επιστήμη πρέπει να υπερβεί τις διαιρέσεις του πολέμου.

Και ήταν η συνεργασία τους που έκανε γνωστό τον Αϊνστάιν σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι δύο τους δεν είχαν συναντηθεί, ή ανταλλάξει γράμματα κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ένας κοινός γνωστός τους από την Ολλανδία αποφάσισε να διαδώσει τη νέα θεωρεία της σχετικότητας στη Βρετανία. Και ο Αϊνστάιν ήταν πάρα πολύ τυχερός που ήταν ο Έντινγκτον, Πλουμιανός Καθηγητής στο Cambridge, αυτός που παρέλαβε το γράμμα. Όχι μόνο κατάλαβε τη θεωρεία και τα μαθηματικά της, αλλά ως ειρηνιστής, ήταν ένας από τους λίγους Βρετανούς καθηγητές που ήταν πρόθυμος να ασχοληθεί με τη Γερμανική επιστήμη.

Αφιερώθηκε σε ένα βασικό στόχο: να προβάλει τον Αϊνστάιν τόσο για να φέρει την επανάσταση τα θεμέλια της επιστήμης, όσο και για να αποκαταστήσει τον διεθνισμό μέσα στους ίδιους τους επιστήμονες.

Και ο Αϊνστάιν ήταν τα τέλειο παράδειγμα. Ένας πανέξυπνος, ειρηνιστής Γερμανός που αντιδρούσε σε κάθε στερεότυπο που είχε δημιουργήσει ο πόλεμος.

Η απελπισμένη προσπάθεια να αποδείξει τη θεωρία

Ο Αϊνστάιν ζούσε παγιδευμένος στο Βερολίνο, λιμοκτονώντας και ζώντας υπό την παρακολούθηση του κράτους για τις πολιτικές του απόψεις, και ο Έντινγκτον προσπαθούσε να πείσει τον εχθρικό αγγλόφωνο κόσμο που ένας επιστήμονας από την εχθρική πλευρά του πολέμου, άξιζε την προσοχή τους.

Έγραψε τα πρώτα του βιβλία για τη σχετικότητα, μιλούσε σε διαλέξεις για τον Αϊνστάιν και έγινε ένας από τους σπουδαιότερους επιστήμονες του 20ου αιώνα.

Τα βιβλία του παρέμειναν στις λίστες των bestsellers για δεκαετίες και είχε συνεχή παρουσία στο ραδιόφωνο του BBC.

Όμως ήταν δύσκολο να πείσει τη Βρετανία να νοιαστεί για το χωροχρόνο και τη βαρύτητα, τη στιγμή που λιμοκτονούσαν από τον πόλεμο και χιλιάδες ζωές νέων ανθρώπων είχαν χαθεί.

Οι ιδέες του Αϊνστάιν δεν ήταν αρκετές. Η σχετικότητα είναι δύσκολη και περίεργη θεωρία, με δίδυμα που γερνούν διαφορετικά και πλανήτες που παγιδεύονται από τον παραμορφωμένο χωροχρόνο.

Έπρεπε να τεστάρει τη θεωρία.

Η θεωρία έλεγε ότι όταν το φως περνούσε κοντά από ένα τεράστιο σώμα σαν τον Ήλιο, η βαρύτητα μπορούσε να κάμψει τις ακτίνες του ελαφρώς. Έτσι οι θέσεις των αστεριών δίπλα στον Ήλιο θα φαίνονταν ελαφρώς μετατοπισμένες, καθώς το φως τους θα είχε καμφθεί από το ηλιακό βαρυτικό πεδίο.

Αυτό σήμαινε ότι η εικόνα ενός μακρινού αστέρα θα μετατοπίζεται σε μια μικρή ποσότητα - το αστέρι φαίνεται να είναι σε λάθος θέση.

Επειδή ήταν κανονικά αδύνατο να παρατηρήσει τα αστέρια κατά τη διάρκεια της ημέρας, θα έπρεπε να γίνει η παρατήρηση σε ολική ηλιακή έκλειψη. Οι οποίες ήταν σπάνιες, σύντομες και σε μέρη που απαιτούσε μεγάλο ταξίδι για τους Ευρωπαίους αστρονόμους. Ο Αϊνστάιν προσπαθούσε χρόνια να δοκιμάσει αυτή την πρόβλεψη, αλλά χωρίς επιτυχία.

Ο Έντινγκτον, ωστόσο, σκέφτηκε ότι μια καλή ευκαιρία ήταν η προσεχής έκλειψη, τον Μάιο του 1919, που ήταν ορατή στο νότιο ημισφαίριο.

Παρά τις δυσκολίες του πολέμου, κατάφερε να συγκεντρώσει την απαιτούμενη χρηματοδότηση. Όπως τα προβλήματα δεν σταματούσαν εδώ. Ως Κουάκερος, κινδύνευε με φυλάκισης, γιατί ως αντιρρησίας συνείδησης στον πόλεμο είχε αρνηθεί συμμετοχή στη στρατολόγηση. Πολλοί Κουάκεροι είχα καταλήξει στη φυλακή εκείνα τα χρόνια. Προς έκπληξή του, μετά από πολλές κλήσεις για στρατολόγηση, τελικά του δόθηκε απαλλαγή –προφανώς μετά από παρέμβαση των φίλων του στην πολιτική- με την προϋπόθεση ότι θα προχωρούσε με το πείραμά του.

Ο Έντινγκτον ήθελε να βεβαιωθεί ότι τα αποτελέσματα της αποστολής, όποια και αν ήταν αυτά, θα έκαναν τον κόσμο να προσέξει τον Αϊνστάιν.

Ξεκίνησε λοιπόν μια εκστρατεία δημοσίων σχέσεων για να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για το πείραμα. Οι εφημερίδες ήταν γεμάτες με αναφορές για την επική μάχη μεταξύ του Βρετανού Νεύτωνα και του νεοεμφανιζόμενου Αϊνστάιν.

Ο Αϊνστάιν τότε ήταν βαριά άρρωστος από την πείνα του πολέμου και δεν γνώριζε τίποτα για όλα αυτά.

Αντίθετα, ο Έντινγκτον και η ομάδα του έπρεπε να δοκιμάσουν τη θεωρία του Αϊνστάιν σχεδόν εξ ολοκλήρου μόνοι τους.

Δύο ομάδες στάλθηκαν για να παρατηρήσουν την έκλειψη: μία στη Βραζιλία και μία - με επικεφαλής τον Έντινγκτον - στη Δυτική Αφρική. Εάν ο Αϊνστάιν είχε δίκιο, τα άστρα κοντά στον ήλιο, τη στιγμή της έκλειψης θα εμφανίζονταν σε μια ελαφρώς διαφορετική θέση από το κανονικό, επειδή η βαρύτητα του ήλιου θα παραμόρφωνε τον χωροχρόνο γύρω τους.

Μπόρεσαν να παρατηρήσουν τον ουρανό για έξι λεπτά, τη νύχτα της 29ης Μαΐου του 1919 - πριν από 100 χρόνια.

Επέστρεψαν πίσω με φωτογραφίες που παραλίγο να καταστραφούν από τις καιρικές συνθήκες.

Μετά από μήνες μετρήσεων και πολλών μαθηματικών, ο Έντινγκτον είχε θετικό αποτέλεσμα.

Αυτή τη στιγμή τη χαρακτήρισε τη σημαντικότερη της ζωής του.

Παρουσίασε τα αποτελέσματα σε μια αίθουσα στη Βασιλική Αστρονομική Εταιρεία (Royal Astronomical Society), γεμάτη από κόσμο που πέθαινε να μάθει ποιος είχε κερδίσει, ο Νεύτωνας ή ο Αϊνστάιν.

Η ανακοίνωση άφησε τον κόσμο άφωνο. Ο πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρείας είπε ότι πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της ανθρώπινης σκέψης.

Οι Times έγραφαν την επόμενη ημέρα στο πρωτοσέλιδό τους: «Επανάσταση στην Επιστήμη». Και ο Αϊνστάιν γινόταν, ουσιαστικά σε μια νύχτα, από περίεργος ακαδημαϊκός, μια προσωπικότητα που όλοι ήθελαν να γνωρίσουν.

Όμως ο ίδιος ήταν ακόμη σοβαρά άρρωστος. Έμαθε για τα αποτελέσματα από ένα τηλεγράφημα που του ήρθε από την Ολλανδία. Ήταν οι τελευταίες ημέρες που θα ζούσε χωρίς να βρίσκει δημοσιογράφους έξω από την πόρτα του.