Σαν σήμερα, 08 Σεπτεμβρίου 1919: Αμερικανοί πεζοναύτες εισβάλουν στην Ονδούρα για να προστατέψουν την… μπανάνα
Ο πόλεμος της μπανάνας
Σαν σήμερα, στις 8 Σεπτεμβρίου του 1919, ένα γεγονός που φαινομενικά αποτελεί ένα μικρό επεισόδιο στην ιστορία, έμελλε να γίνει ένα διαχρονικό σύμβολο οικονομικού ιμπεριαλισμού. Αμερικανοί πεζοναύτες εισέβαλαν στην Ονδούρα, όχι για να υπερασπιστούν τη δημοκρατία ή να πολεμήσουν έναν ξένο εχθρό, αλλά για να προστατεύσουν τα συμφέροντα των αμερικανικών εταιρειών μπανάνας. Η πράξη αυτή αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις της αμερικανικής «Διπλωματίας του Δολαρίου» και οδήγησε στη δημιουργία του όρου «Δημοκρατία της Μπανάνας» (Banana Republic), ο οποίος περιγράφει μια πολιτικά ασταθή χώρα, εξαρτημένη από ξένες εταιρείες.
Η γέννηση μιας «Δημοκρατίας της Μπανάνας»
Για να κατανοήσουμε το γιατί μια στρατιωτική δύναμη εισέβαλε σε μια κυρίαρχη χώρα για χάρη της μπανάνας, πρέπει να δούμε το ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Κεντρική Αμερική ήταν ένα πεδίο έντονης οικονομικής και πολιτικής διεκδίκησης. Αμερικανικές εταιρείες, όπως η θρυλική United Fruit Company και η Standard Fruit Company, είχαν αποκτήσει τεράστια δύναμη και επιρροή στην περιοχή. Μέσω της αγοράς τεράστιων εκτάσεων γης, της κατασκευής σιδηροδρομικών δικτύων και της δημιουργίας λιμανιών, αυτές οι εταιρείες κυριαρχούσαν στις οικονομίες μικρών χωρών όπως η Ονδούρα, η Γουατεμάλα και η Κόστα Ρίκα.
Η οικονομία της Ονδούρας, συγκεκριμένα, είχε μετατραπεί σε μια μονοκαλλιέργεια μπανάνας. Οι εταιρείες μπανάνας δεν ήταν απλώς οικονομικοί παίκτες. Ήταν, στην πραγματικότητα, οι πραγματικοί κυρίαρχοι της χώρας. Επηρεάζοντας τις πολιτικές εξελίξεις, υποστηρίζοντας φιλικά καθεστώτα και ανατρέποντας εχθρικά, οι εταιρείες αυτές διασφάλιζαν τα συμφέροντά τους. Η πολιτική αστάθεια, οι συχνές εξεγέρσεις και οι εμφύλιοι πόλεμοι ήταν το ιδανικό σκηνικό για αυτές τις εταιρείες, καθώς τους επέτρεπαν να επεμβαίνουν και να επιβάλλουν τη θέλησή τους, συχνά με τη στρατιωτική υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η φράση «Ναυτική Διπλωματία» σε δράση
Η εισβολή της 8ης Σεπτεμβρίου 1919 ήταν μια κλασική περίπτωση «Ναυτικής Διπλωματίας» (Gunboat Diplomacy). Την περίοδο εκείνη, μια πολιτική αναταραχή στην Ονδούρα απείλησε τα συμφέροντα των αμερικανικών εταιρειών μπανάνας. Οι εταιρείες, φοβούμενες την καταστροφή των φυτειών και των υποδομών τους, ζήτησαν την επέμβαση των ΗΠΑ. Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, υπακούοντας στο αίτημα, έστειλε αμέσως πεζοναύτες στην περιοχή.
Οι πεζοναύτες, με μια δύναμη που ήταν συντριπτικά ανώτερη από τον τοπικό στρατό, εισέβαλαν στην Ονδούρα. Η αποστολή τους ήταν, επίσημα, να «προστατέψουν τις ζωές και τις περιουσίες των Αμερικανών πολιτών». Στην πραγματικότητα, όμως, ο στόχος τους ήταν να αποκαταστήσουν την τάξη με τρόπο που θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των εταιρειών μπανάνας. Η επέμβαση ήταν σύντομη και αποτελεσματική. Οι πεζοναύτες κατάφεραν να επιβάλουν την τάξη, να προστατεύσουν τις φυτείες και τις εγκαταστάσεις των εταιρειών και να διασφαλίσουν τη συνέχιση της παραγωγής.
Διαβάστε επίσης
Το Κόστος της «προστασίας»
Το κόστος αυτής της «προστασίας» ήταν τεράστιο για την Ονδούρα. Η στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ υπονόμευσε την εθνική της κυριαρχία και την αυτοδιάθεσή της. Εδραίωσε ακόμα περισσότερο την οικονομική και πολιτική δύναμη των αμερικανικών εταιρειών, οι οποίες μπορούσαν πλέον να λειτουργούν με πλήρη ατιμωρησία, γνωρίζοντας ότι είχαν τη στρατιωτική υποστήριξη της υπερδύναμης.
Το γεγονός αυτό, μαζί με άλλες παρόμοιες επεμβάσεις στην Κεντρική Αμερική, έθεσε τις βάσεις για τον όρο «Δημοκρατία της Μπανάνας». Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια μικρή, πολιτικά ασταθή χώρα, της οποίας η οικονομία εξαρτάται από την εξαγωγή ενός ή δύο προϊόντων (συνήθως μπανάνας), και η κυβέρνησή της είναι διεφθαρμένη και υποχείρια ξένων εταιρειών.
Η 8η Σεπτεμβρίου 1919, λοιπόν, παραμένει μια ημέρα ορόσημο στην ιστορία των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Λατινικής Αμερικής. Η εισβολή των πεζοναυτών στην Ονδούρα δεν ήταν απλώς ένα στρατιωτικό γεγονός. Ήταν η απόδειξη ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική, σε πολλές περιπτώσεις, λειτούργησε ως εργαλείο για την προώθηση των συμφερόντων των εταιρειών, με τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής να πληρώνουν το βαρύ τίμημα της ανάπτυξης της αμερικανικής αγοράς. Η ιστορία αυτή, αν και παλιά, παραμένει μια ισχυρή υπενθύμιση των κινδύνων που κρύβει η απρόσκοπτη επέκταση της οικονομικής ισχύος σε βάρος της εθνικής κυριαρχίας.
